Chronologizacja
1. schodów
Definicja
Pochodzenie
psł. *stepenь 'schód, stopień'
Samogłoska -o- w polskim kontynuancie jest wtórna (wpływ rzeczownika stopa). W innych językach słowiańskich w tym miejscu mamy -u- (por. czes. stupeň, chorw./serb. stûpanj, ros. stúpenь) - wynik sekundarnego skojarzenia z kontynuantami psł. *stǫpiti (por. stąpać).
Kwalifikacja tematyczna
CZŁOWIEK I TECHNIKA Budownictwo części budowli
Połączenia
- ostatni, pierwszy stopień; betonowe, drewniane, kamienne, marmurowe, żelazne; strome, szerokie; oblodzone, skrzypiące, wydeptane; kolejne stopnie
- stopień ganku, ołtarza; stopnie kościoła, świątyni; schodów
- liczba stopni
- stopień za stopniem
- stopień po stopniu; miejsce na stopniach
- przeskakiwać stopnie
- zeskoczyć, zejść ze stopnia
- wskoczyć na stopień; wstępować na stopnie
- stać, stanąć, stawać; przysiąść/przysiadać, siadać, siąść, siedzieć, usiąść na stopniach; schodzić, wejść/wchodzić, wbiec/wbiegać, wstępować, zbiec/zbiegać, zejść/schodzić po stopniach
Cytaty
|
Stojąca na stopniach kościoła staruszka krzyknęła głośno i zaraz zapłakała dygocząc ramionami. źródło: NKJP: Bohdan Czeszko: Pokolenie, 1951 |
|
|
Pokojówka stanęła na pierwszym stopniu ganku. - Proszę mnie oddać. Ja jej na pewno doręczę - rzekła cicho spoglądając na szklane drzwi wejściowe. źródło: NKJP: Tadeusz Konwicki: Kronika wypadków miłosnych, 2006 |
|
|
Pokonawszy kilka stopni podestu w pełnym echa holu, wyszedł z przyjemnością z budynku, czując na wygolonych policzkach ostre i wilgotne powietrze poranka. źródło: NKJP: Mirosław M. Bujko: Złoty pociąg, 2006 |
|
|
Lecz oto naraz, natężywszy wzrok, dostrzegłem stopień i uchwyty dla rąk, wykute w czerwonawym piaskowcu skalistego zbocza, wiodące ku szczytom wzgórza wychylającego się ponad morze oblewającej go zewsząd dżungli. źródło: NKJP: Andrzej Sarwa: Strzyga, 2006 |
Odmiana
część mowy: rzeczownik
rodzaj gramatyczny: m3
| liczba pojedyncza | liczba mnoga | ||
|---|---|---|---|
| M. | stopień |
stopnie |
|
| D. | stopnia |
stopni |
|
| C. | stopniowi |
stopniom |
|
| B. | stopień |
stopnie |
|
| N. | stopniem |
stopniami |
|
| Ms. | stopniu |
stopniach |
|
| W. | stopniu |
stopnie |
2. w hierarchii
Definicja
Pochodzenie
psł. *stepenь 'schód, stopień'
Zob. stopień (schodów)
Kwalifikacja tematyczna
CZŁOWIEK W SPOŁECZEŃSTWIE Zasady współżycia społecznego stosunki, grupy i organizacje społeczne
Relacje znaczeniowe
| synonimy: | szczebel |
Połączenia
- niski, niższy; najwyższy, wysoki, wyższy stopień; stopień akademicki, naukowy, profesorski; generalski, oficerski, podoficerski, wojskowy; harcerski, instruktorski; organizacyjny; służbowy
- stopień doktora, magistra; generała, kapitana, majora, oficera, podporucznika, ....; specjalizacji
- różnica stopnia; rodzaje stopni
- awans, egzamin, kurs, nominacja na jakiś stopień
- młodszy, najstarszy, starszy stopniem
- mieć, posiadać; otrzymać, uzyskać, zdobyć; nadać/nadawać, przyznać/przyznawać; obniżać; przywrócić stopień
- awansować, dojść do stopnia generała, porucznika, ...
- mianowanie na stopień generała, porucznika,...
Cytaty
|
Jury składa się z literaturoznawców ze stopniem doktora i dorobkiem naukowym w dziedzinie fantastyki oraz z krytyków literackich o odpowiednim autorytecie, publikujących artykuły o fantastyce. źródło: NKJP: Nagroda Literacka im. Jerzego Żuławskiego, Zeszyty Poetyckie, 2010-10-23 |
|
|
Piotr Krasnow w czasie pierwszej wojny światowej walczył w armii carskiej i dosłużył się w niej stopnia generała. źródło: NKJP: Sebastian Chosiński: Nad cichym Donem wojenna wrzawa…, Esensja, 2008-07 |
|
|
Trzeba ich było zaprosić, mimo że radcy właściwie nie wypadało utrzymywać z nimi stosunków towarzyskich ze względu na niski stopień służbowy. źródło: NKJP: Wojciech Żukrowski: Kamienne tablice, 1966 |
|
|
Uzupełnieniem tego systemu były stopnie zuchowe i instruktorskie. Stopnie zuchowe (tzw. gwiazdki) utworzone zostały w latach trzydziestych. źródło: NKJP: Krzysztof Jurek: Lilijka i łódka - Historia harcerstwa łódzkiego do 1939 roku, 2006 |
Odmiana
część mowy: rzeczownik
rodzaj gramatyczny: m3
| liczba pojedyncza | liczba mnoga | ||
|---|---|---|---|
| M. | stopień |
stopnie |
|
| D. | stopnia |
stopni |
|
| C. | stopniowi |
stopniom |
|
| B. | stopień |
stopnie |
|
| N. | stopniem |
stopniami |
|
| Ms. | stopniu |
stopniach |
|
| W. | stopniu |
stopnie |
Składnia
|
+ | stopień | + |
KOGO
|
|
|
+ | stopień | + |
JAKI
|
3. poziom
Definicja
Pochodzenie
psł. *stepenь 'schód, stopień'
Zob. stopień (schodów)
Kwalifikacja tematyczna
KATEGORIE FIZYCZNE Cechy i właściwości materii jakość i intensywność
Relacje znaczeniowe
| synonimy: | szczebel |
Połączenia
- w jakim, w dużym, w małym, w mniejszym, w najmniejszym, w najwyższym, w niewielkim, w nieznacznym, w znacznym, w jakimś, w pewnym, w równym, w tym samym, w takim samym, w większym, w wysokim, w wyższym, w dostatecznym, w przeważającym, w żadnym stopniu; w stopniu oczywistym
- stopień abstrakcji, komplikacji; doskonałości, świadomości; pokrewieństwa; rozwoju; ryzyka; społecznej szkodliwości czynu
- w zależności od stopnia
- wpływ na stopień czegoś
- upośledzony w stopniu umiarkowanym
- osiągnąć; ocenić/oceniać, określić/określać, przecenić; zmienić, zmniejszyć, zwiększyć stopień
- zależeć od stopnia czegoś
- wpływać na stopień czegoś
- orzekać o stopniu niepełnosprawności
- bez względu na stopień czegoś; do jakiego, do pewnego stopnia, do tego stopnia, że ...;
Cytaty
|
Miny zebranych wyrażały różne stopnie niezadowolenia. źródło: NKJP: Joanna Szymczyk: Ewa i złoty kot, 2004 |
|
|
Wdzięcznie przechylając główkę, rozpoczęła fachową rozmowę na temat stopnia trudności wykonywanych podczas dzisiejszego koncertu utworów. źródło: NKJP: Witold Jabłoński: Bracia Strachy, Esensja, 2007-12 |
|
|
Gawryłowicz opowiadał wówczas o stopniu zażyłości, jaki łączy go z dziećmi [...]. źródło: NKJP: Radosław Kobierski: Harar, 2005 |
|
|
Przeprawiamy się na tamten brzeg Jarugi, w twoim mniemaniu bezpieczniejszy. - Umiem oceniać stopnie ryzyka. źródło: NKJP: Andrzej Sapkowski: Chrzest ognia, 2001 |
Odmiana
część mowy: rzeczownik
rodzaj gramatyczny: m3
| liczba pojedyncza | liczba mnoga | ||
|---|---|---|---|
| M. | stopień |
stopnie |
|
| D. | stopnia |
stopni |
|
| C. | stopniowi |
stopniom |
|
| B. | stopień |
stopnie |
|
| N. | stopniem |
stopniami |
|
| Ms. | stopniu |
stopniach |
|
| W. | stopniu |
stopnie |
Inne uwagi
Zwykle lp
Składnia
|
|
+ | stopień | + |
CZEGO
|
4. ocena
Definicja
Pochodzenie
psł. *stepenь 'schód, stopień'
Zob. stopień (schodów).
Nie wykluczona kalka łac. gradus, gradūs 'stopień (określone, kolejne miejsce w ciągu, hierarchii)'
Kwalifikacja tematyczna
CZŁOWIEK W SPOŁECZEŃSTWIE Edukacja i oświata szkoła
Relacje znaczeniowe
| hiperonimy: | ocena |
Połączenia
- dobry, zły, gorszy stopień
- stawiać stopnie
Cytaty
|
- Właściwie nie wiem, po co mam iść do twojego katechety? - Musisz iść, bo na świadectwie chcę mieć stopień z religii. Może mi się przydać, gdy będę wychodziła za mąż. źródło: NKJP: Andrzej Zaniewski: Król Tanga, 1997 |
|
|
Robiła klasówki, stawiała stopnie. Czasem wyrywała do odpowiedzi. I stawiała stopnie. Przeważnie kiepskie. źródło: NKJP: Aleksander Kropiwnicki: Zajezdnia Londyn, 2007 |
|
|
Stroje, rozrywki, flirty – była kompletnie wyzuta z potrzeb tego rodzaju. Poza dobrymi stopniami nic jej nie obchodziło i nie wzbudzało emocji – w tym również osoba Madame. źródło: NKJP: Antoni Libera: Madame, 2003 |
Odmiana
część mowy: rzeczownik
rodzaj gramatyczny: m3
| liczba pojedyncza | liczba mnoga | ||
|---|---|---|---|
| M. | stopień |
stopnie |
|
| D. | stopnia |
stopni |
|
| C. | stopniowi |
stopniom |
|
| B. | stopień |
stopnie |
|
| N. | stopniem |
stopniami |
|
| Ms. | stopniu |
stopniach |
|
| W. | stopniu |
stopnie |
Składnia
|
|
+ | stopień | + |
(z CZEGO)
|
5. miara ciepła
Definicja
Noty o użyciu
Wyraz zapisywany również w postaci symbolu °.
Pochodzenie
Kalka łac. gradus, gradūs 'stopień' (skąd bezpośrednio ros. grádus).
Kwalifikacja tematyczna
CZŁOWIEK I PRZYRODA Pogoda warunki atmosferyczne
KATEGORIE FIZYCZNE Cechy i właściwości materii temperatura i ogień
Połączenia
- ileś stopni ciepła, mrozu, zimna; gorączki
Cytaty
|
Raz trzymał mróz i słupek rtęci w termometrze nawet nie zbliżał się do zera, to znowu nadciągał niespodziewany niż, przynosząc dziesięć stopni ciepła i długotrwałe opady. źródło: NKJP: Mariusz Kaszyński: Martwe światło, 2009 |
|
|
Fabian dorzucił węgla do pieca, za żeliwnymi drzwiczkami huczał purpurowy żar, radio zapowiadało osiemnaście stopni mrozu w nocy. źródło: NKJP: Włodzimierz Kowalewski: Ekscentrycy, 2007 |
|
|
Wiatr osiągał w porywach pięć stopni w skali Beauforta i dla niektórych była to zbyt trudna próba. źródło: NKJP: Z ŻYCIA KONINA, Gazeta Poznańska, 2006-09-25 |
|
|
TOPR definiuje pięć stopni zagrożenia lawinowego, o których codziennie rano informuje na swojej stronie internetowej (www.topr.pl) - warto więc przed wyjściem w góry sprawdzić sytuację. źródło: NKJP: Piotr Zbysiński, Sygnał spod lawiny, Polityka, 2008-01-05 |
Odmiana
część mowy: rzeczownik
rodzaj gramatyczny: m3
| liczba pojedyncza | liczba mnoga | ||
|---|---|---|---|
| M. | stopień |
stopnie |
|
| D. | stopnia |
stopni |
|
| C. | stopniowi |
stopniom |
|
| B. | stopień |
stopnie |
|
| N. | stopniem |
stopniami |
|
| Ms. | stopniu |
stopniach |
|
| W. | stopniu |
stopnie |
Składnia
|
|
+ | stopień | + |
CZEGO
|
Skróty
6. miara kąta
Definicja
Noty o użyciu
Wyraz zapisywany również w postaci symbolu °.
Pochodzenie
Por. odpowiedniki w innych językach europejskich: ang. degree (angle), fr. degré (angle), niem. grad (Winkel) < łac. gradus, gradūs 'stopień'
Kwalifikacja tematyczna
KATEGORIE FIZYCZNE Cechy i właściwości materii kształty i figury
Połączenia
- czterdzieści pięć, dziewięćdziesiąt stopni
- stopień szerokości geograficznej (północnej, południowej)
Cytaty
|
Zęby można czyścić szczoteczką pod kątem 45 stopni, lekko naciskając. Tę czynność powtarzamy na wszystkich zewnętrznych i wewnętrznych powierzchniach zębów. źródło: NKJP: (d): Zęby z aparatem Etapy leczenia, Dziennik Łódzki, 2005-08-27 |
|
|
Długość rozbiegu Wielkiej Krokwi wynosi 91 m, a wysokość progu 3 m. Kąt nachylenia rozbiegu to 35 stopni. źródło: NKJP: SŁAWOMIR LECHNA: SKOKI NARCIARSKIE / Premier i 25 ambasadorów na trybunach w Zakopanem Dokąd pofrunie Małysz?, Głos Wielkopolski, 2006-01-27 |
|
|
- Rozumiem - powiedział. - A więc oczywiście dolecimy do dwudziestego stopnia szerokości północnej i polecimy wzdłuż niego jak strzelił. źródło: NKJP: Jerzy Broszkiewicz: Wielka, większa i największa, 1960 |
|
|
Sam rozstał się z życiem niedługo potem w szpitalu w Edynburgu, dotknięty tropikalną chorobą (13 XII 1944). Spoczął na cmentarzu oddalonym o kilka stopni szerokości i długości geograficznej od miejsca, gdzie znalazł swój koniec wypalony „Chrobry”. źródło: NKJP: Karol Olgierd Borchardt: Szaman morski, 1985 |
|
|
Wreszcie jednak, 14 marca 1899 roku, „Belgica” ostatecznie wyrywa się z lodu. Dzieje się to na 70 stopniu 30 minucie szerokości geograficznej południowej i 103 stopniu długości zachodniej. Są wolni! Dryfowali 13 miesięcy. źródło: NKJP: Jan Wieruch: POLARNICY, Gazeta Wyborcza, 1998-12-11 |
Odmiana
część mowy: rzeczownik
rodzaj gramatyczny: m3
| liczba pojedyncza | liczba mnoga | ||
|---|---|---|---|
| M. | stopień |
stopnie |
|
| D. | stopnia |
stopni |
|
| C. | stopniowi |
stopniom |
|
| B. | stopień |
stopnie |
|
| N. | stopniem |
stopniami |
|
| Ms. | stopniu |
stopniach |
|
| W. | stopniu |
stopnie |
Skróty
7. przymiotnika
Definicja
Pochodzenie
Kalka łac. gradus, gradūs 'stopień'
Kwalifikacja tematyczna
CZŁOWIEK W SPOŁECZEŃSTWIE Język
Połączenia
- stopień równy, wyższy, najwyższy
- przymiotnik, przysłówek w stopniu (równym, wyższym, najwyższym)
Cytaty
|
W określeniu, że mamy do czynienia z porównaniami, pomagają nam oczywiście przymiotniki występujące w stopniu wyższym: lepsza, tańsza, wyższe… źródło: NKJP: Grzegorz Całek: Mocno ukryte, Gazeta Ubezpieczeniowa, 2002-10-01 |
|
|
Super nie może się przecież łączyć z przysłówkiem w stopniu wyższym. źródło: NKJP: Jan Miodek: Gramatyczne i niegramatyczne super, Słowo Polskie Gazeta Wrocławska, 2006-01-20 |
|
|
Ostatnią kategorią neologizmów są przysłówki. Występują przeważnie w stopniu równym, lecz także w wyższym i najwyższym. źródło: IPI PAN: Krzysztof Pawłowski: Retoryka starożytna w kronice Kadłubka. Sztuka narracji.,2004 |
Odmiana
część mowy: rzeczownik
rodzaj gramatyczny: m3
| liczba pojedyncza | liczba mnoga | ||
|---|---|---|---|
| M. | stopień |
stopnie |
|
| D. | stopnia |
stopni |
|
| C. | stopniowi |
stopniom |
|
| B. | stopień |
stopnie |
|
| N. | stopniem |
stopniami |
|
| Ms. | stopniu |
stopniach |
|
| W. | stopniu |
stopnie |
Składnia
|
|
+ | stopień | + |
JAKI
|
8. w muzyce
Definicja
Pochodzenie
Kalka łac. gradus, gradūs 'stopień'
Kwalifikacja tematyczna
CZŁOWIEK JAKO ISTOTA PSYCHICZNA Działalność artystyczna człowieka muzyka
Cytaty
|
Proszę wybaczyć, lecz wyglądało to tak, jakby tonika z dominantą spierały się o siódmy stopień gamy, a przecież dźwięk prowadzący, czyli ów siódmy stopień, w równej mierze należy do dominanty i w równej mierze zależy od toniki. źródło: NKJP: Krzysztof Bilica: Telefony z Eufonii : felietony wygłaszane 1991-1992 w programie II Polskiego Radia, 1995 |
|
|
Pierwszy stopień skali (a także tzw. ósmy stopień, czyli powtórzenie pierwszego oktawę wyżej) nosi nazwę tonu końcowego (finalis). Oprócz tego skala posiada również tony współkońcowe (confinalis) na stopniu piątym (confinalis principalis) i trzecim (confinalis minus principalis). źródło: Internet |
|
|
Toniką bywa nazywany także pierwszy stopień skali durowej lub mollowej, będący prymą toniki w rozumieniu funkcyjnym. źródło: NKJP: Internet |
Odmiana
część mowy: rzeczownik
rodzaj gramatyczny: m3
| liczba pojedyncza | liczba mnoga | ||
|---|---|---|---|
| M. | stopień |
stopnie |
|
| D. | stopnia |
stopni |
|
| C. | stopniowi |
stopniom |
|
| B. | stopień |
stopnie |
|
| N. | stopniem |
stopniami |
|
| Ms. | stopniu |
stopniach |
|
| W. | stopniu |
stopnie |