Jak korzystać ze słownika?

żupan

Hasło ma wiele znaczeń,
wybierz to, które Cię interesuje

1. człowiek

  • Definicja

    1.

    w dawnej Polsce i krajach słowiańskich: wysoki rangą urzędnik zarządzający określonym regionem lub pełniący inne ważne funkcje na dworze panującego
  • Kwalifikacja tematyczna

    CZŁOWIEK W SPOŁECZEŃSTWIE

    Tradycja

    świat dawnych epok i wydarzenia historyczne


    CZŁOWIEK W SPOŁECZEŃSTWIE

    Funkcjonowanie państwa

    urzędy i ich funkcjonowanie

  • Relacje znaczeniowe
    hiperonimy:  dostojnik
  • Cytaty

    W Polsce i w Czechach w XII i w XIII wieku żupan określał 'wysokich dostojników' ([wielki żupan] stał nad innymi; powstał z tego król serbski), a z czasem i 'wójtów' (już w 777 roku żupan Wysz był nad Dunajem wójtem).

    źródło: NKJP: Julia Legomska: PAŃSTWO, NARÓD, OJCZYZNA w dawnej polszczyźnie. Leksykalno-semantyczny opis pojęć, 2010

    Rabczyce, położone tuż przy granicy z Polską [...], założyli polscy osadnicy w 1616 r. na życzenie żupana orawskiego Jerzego Thurzo.

    źródło: NKJP: Ryszard M. Remiszewski: Dawno temu w Rabczycach.., Dziennik Polski, 2006-03-10

    Wydaje się, że władza sądownicza pana grodowego z czasem obejmowała coraz więcej spraw. Można przypuszczać, że wyrosła ona z konieczności zabezpieczenia przez żupana sprawnego poboru danin.

    źródło: NKJP: Marek Kazimierz Barański:Dynastia Piastów w Polsce, 2005

    Rywalizacja między rodami trwała. Berzeviczy - po wymarciu Arpadów na Węgrzech - od początku stanęli po stronie Karola Andegaweńskiego, wybór był trafny, za co spadły na nich liczne królewskie nadania i godności, w tym żupana spiskiego dla Kokosza w 1307 roku.

    źródło: NKJP: Ryszard M. Remiszewski: Expiatio Kokosza Berzeviczy, Dziennik Polski, 2005-05-20
  • Odmiana

    część mowy: rzeczownik

    rodzaj gramatyczny: m1

    liczba pojedyncza liczba mnoga
    M. żupan
    		 żupani
    		 ndepr
    żupany
    		 depr
    D. żupana
    		 żupanów
    C. żupanowi
    		 żupanom
    B. żupana
    		 żupanów
    N. żupanem
    		 żupanami
    Ms. żupanie
    		 żupanach
    W. żupanie
    		 żupani
    		 ndepr
    żupany
    		 depr
  • Składnia
    bez ograniczeń + żupan +
    (JAKI)
    bez ograniczeń + żupan +
    (CZEGO)
  • Pochodzenie

    Stara ogólnosłowiańska pożyczka z nie do końca ustalonego źródła. Czasami wskazuje się na tur.-tatarskie korzenie (Brück), por. çupan 'pomocnik wiejskiego starosty'. Wyprowadza się też od podstawowego *župa 'wspólnota, okręg, rodzina; źródło, kopalina; kopalnia', wówczas pierwotnym byłoby znaczenie 'naczelnik wspólnoty, okręgu; zarządca; pan' (Vasmer)