UKRYJ ODMIANĘ ROZWIŃ WSZYSTKO DRUKUJ

kostka

Chronologizacja

SStp, SPXVI, SKN, SJPXVII, STR, SL, SWil, SJPWar, SJPDor, SJPSz, SJPDun, ISJP, PSWP, USJP

1. w szkielecie

Definicja

mała kość - element ciała zbudowany z twardych tkanek

Pochodzenie

Zob. kość

Kwalifikacja tematyczna

CZŁOWIEK JAKO ISTOTA FIZYCZNA Budowa i funkcjonowanie ciała ludzkiego części ciała, elementy i substancje składowe

CZŁOWIEK I PRZYRODA Świat zwierząt budowa i funkcjonowanie organizmów zwierzęcych

Relacje znaczeniowe

hiperonimy:

kość

Cytaty

	Jest kość zwierzęcia, połupana prawdopodobnie podczas dzielenia porcji w jakiejś kuchni (także mniejsza kostka z kurczaka) [...]. źródło: NKJP: Fragment z polewą, Dziennik Polski - Kraków, 2003-07-08
	Miałem złamaną piątą kostkę w śródstopiu. źródło: NKJP: Idolami Żurawski i del Piero, Dziennik Polski - Sport, 2008-07-19
	[...] zawsze przecedzam rosół dla bezpieczeństwa, szczególniej, jeżeli są w domu dzieci, które mogą łatwo udławić się kostką. źródło: NKJP: Dwa krupniki, Dziennik Polski - Pejzaż, 2001-11-10
	Z kształtu, długości, położenia oraz grubości kostek małego palca u nóg archeolog może czasem bardzo dużo wyczytać. źródło: NKJP: Mówią palce, prasa, 2005
	Za 130 tys. zł konfrontujemy się z sześcioma aż udkami. I wyglądem, i nieco w smaku przypomina to dania z drobnego ptactwa. Na cieniutkich kostkach zaskakująca obfitość delikatnego mięska. źródło: NKJP: Piotr Bikont: Jadłem w..., Gazeta Wyborcza - Dodatek, 1992-12-31

Odmiana

część mowy: rzeczownik

rodzaj gramatyczny: ż

	liczba pojedyncza	liczba mnoga
M.	kostka	kostki
D.	kostki	kostek

C.	kostce	kostkom
B.	kostkę	kostki
N.	kostką	kostkami
Ms.	kostce	kostkach
W.	kostko	kostki

2. w nodze

Definicja

uwypuklenie po obu stronach nogi bezpośrednio nad stopą

Pochodzenie

Zob. kość

Kwalifikacja tematyczna

CZŁOWIEK JAKO ISTOTA FIZYCZNA Budowa i funkcjonowanie ciała ludzkiego części ciała, elementy i substancje składowe

Połączenia

lewa, prawa; kontuzjowana, skręcona, spuchnięta, stłuczona, złamana, zwichnięta kostka
dwie kostki
kostki nóg
ból, pęknięcie, uraz, złamanie; operacja kostki; w okolicy kostek
buty do kostki; spódnica, suknia do kostek
spodnie nad kostkę; błoto po kostki; spodnie przed kostkę; buty za kostkę
noga w kostce
długi do kostek
coś sięga kostek
zwichnąć kostkę
coś sięga do kostek
brnąć, brodzić, grzęznąć, stać w czymś po kostki; zapaść się w coś po kostki; kopnąć kogoś w kostkę
kopać kogoś po kostkach
coś poniżej, powyżej kostki/kostek

Cytaty

	[...] każdy wiraż pokonywał z bólem, skręcona przed zawodami kostka wciąż dawała mu się we znaki. źródło: NKJP: Dobre ślizgi, Dziennik Polski - Nowy Sącz, 2001-02-17
	Opuszczał stadion, kulejąc, kostka owinięta była bandażem. źródło: NKJP: (AS): Franek, jesteś mistrzem świata, Dziennik Polski - Sport, 2000-08-08
	Na nodze nad kostką dostrzegłam u niej już w restauracji maleńką wytatuowaną różę [...]. źródło: NKJP: Krystyna Janda: Małpa, 2004
	By zapobiec powstaniu żylaków w okresie ciąży, można uciskać nogi od kostek w kierunku ud. źródło: NKJP: Hubert Woźniak; Arkadiusz Adamkowski: Masz tylko dwie nogi, Gazeta Wyborcza, 1996-10-14
	Gwar leniwych rozmów, krótki śmiech, podzwanianie bransolet na przegubach śniadych rąk i kostkach nóg, ściszona muzyka łagodziły napięcie, prawie usypiały. źródło: NKJP: Wojciech Żukrowski: Kamienne tablice, 1966

Odmiana

część mowy: rzeczownik

rodzaj gramatyczny: ż

	liczba pojedyncza	liczba mnoga
M.	kostka	kostki
D.	kostki	kostek

C.	kostce	kostkom
B.	kostkę	kostki
N.	kostką	kostkami
Ms.	kostce	kostkach
W.	kostko	kostki

3. w dłoni

Definicja

uwypuklenie na wierzchu dłoni w miejscu stawu

Pochodzenie

Zob. kość

Kwalifikacja tematyczna

CZŁOWIEK JAKO ISTOTA FIZYCZNA Budowa i funkcjonowanie ciała ludzkiego części ciała, elementy i substancje składowe

Połączenia

kostki dłoni, palców
skóra, zmarszczki na kostkach (palców)

Cytaty

	[...] nie pozwalał wściekłości zawładnąć sobą, teraz tylko uparcie stukał kostką środkowego palca w grubą szybę judasza. źródło: NKJP: Marek Krajewski: Dżuma w Breslau, 2007
	[...] zaciskała ręce, aż bielały jej kostki palców. źródło: NKJP: Jacek Dehnel: Lala, 2008
	Świetnie działa też masaż pleców wzdłuż kręgosłupa a zwłaszcza okolice karku, ramion i okolic międzyłopatkowych i wewnętrznych brzegów łopatek, wykonany przez inną osobę dłońmi zwiniętymi w pięść - kostkami palców [...]. źródło: NKJP: Jak sobie radzić z hiperwentylacją?, Usenet -- pl.sci.psychologia, 2002-09-17
	Nie miał lewej ręki, z ramienia sterczał kikut. [...] Ogorzała twarz i jednocześnie różowe policzki, wytatuowane, żylaste dłonie, a zarazem pulchne dołeczki na kostkach. źródło: NKJP: Mariusz Sieniewicz: Rebelia, 2007
	Palce na kostkach mam pozadzierane. Od ostrego papieru ściernego. źródło: NKJP: Tadeusz Zimecki: Ja, Franek..., 2001

Odmiana

część mowy: rzeczownik

rodzaj gramatyczny: ż

	liczba pojedyncza	liczba mnoga
M.	kostka	kostki
D.	kostki	kostek

C.	kostce	kostkom
B.	kostkę	kostki
N.	kostką	kostkami
Ms.	kostce	kostkach
W.	kostko	kostki

4. do gry

Definicja

sześcianik o ściankach ponumerowanych kropkami od jednej do sześciu, służący do gry towarzyskiej

Pochodzenie

Od: kość , kostka w zn. anatomicznym (dawniej funkcję kości do gry spełniały kości zwierząt hodowlanych o kształcie zbliżonym do czworościanu).

Kwalifikacja tematyczna

CODZIENNE ŻYCIE CZŁOWIEKA Czas wolny gry i zabawy

Relacje znaczeniowe

synonimy:

kość

Połączenia

kostka do gry
pionki i kostka
rzut kostką
grać kostką, rzucać kostką / kostkami

Cytaty

	Uczniowie dostosowali do tego celu znane wszystkim gry, w których głównymi atrybutami są kostka i piony. Tu jednak nie tylko szczęście w rzucaniu kostką decydowało o zwycięstwie. źródło: NKJP: Ziemia Brzeska - moja mała ojczyzna, Dziennik Polski - Brzesko, 2001-05-23
	W pojedynczym rzucie kostką jest 6 możliwych zdarzeń elementarnych, tworzących zbiór oczek na ściankach kostki {1, 2, 3, 4, 5, 6}, każde ma szansę zajść z prawdopodobieństwem 1/6. źródło: NKJP: Arkadiusz Orłowski: Nieprawdopodobna historia prawdopodobieństwa, 2003
	Po załatwieniu zgody na eksplorację, oprócz 60 tys. naczyń ceramicznych wydobyto z morza także 7 złotych i 22 srebrne, a nawet niewielką kostkę do gry z kości słoniowej. źródło: NKJP: Agnieszka Krzemińska: Morze skarbów, Polityka, 2004-07-31
	W tym roku narysowałem grę planszową o zamku, rybaku i złotej rybce. Trzeba rzucić kostką i przesuwać pionki. źródło: NKJP: Hanna Szulwic: List położę na parapecie, Tygodnik Tucholski, 2007
	Wśród graczy rzut kostką uznawany jest za werdykt ostateczny i nie podlega dyskusji. źródło: NKJP: Jarek Grabek: Wytrawni gracze walczą tylko w wyobraźni, prasa, 2001

Odmiana

część mowy: rzeczownik

rodzaj gramatyczny: ż

	liczba pojedyncza	liczba mnoga
M.	kostka	kostki
D.	kostki	kostek

C.	kostce	kostkom
B.	kostkę	kostki
N.	kostką	kostkami
Ms.	kostce	kostkach
W.	kostko	kostki

5. cukru

Definicja

porcja substancji uformowana w kształcie niewielkiego prostopadłościanu

Pochodzenie

Znaczenie metaforyczne umotywowane podobieństwem kształtu kostki - porcji substancji do kostki do gry.

Kwalifikacja tematyczna

CODZIENNE ŻYCIE CZŁOWIEKA Jedzenie i jego przygotowanie rodzaje pokarmu/potraw i ich cechy

KATEGORIE FIZYCZNE Cechy i właściwości materii kształty i figury

Połączenia

drobna, gruba, mała kostka;
dwie kostki cukru, lodu ...; pół kostki
kostka cukru, czekolady, drożdży, lodu, margaryny, masła, smalcu; mydła; trotylu
bulion, rosół z kostki
mydło w kostce; cukier, lód, przyprawa; mydło w kostkach
wrzucić kostkę do czegoś
kroić, pokroić coś w (drobną, grubą) kostkę /w kostki

Cytaty

	Chleb kosztuje średnio 1,5-2 zł, kostka masła ok. 2 zł. źródło: NKJP: Elżbieta Borek: Życie za 6 złotych, Dziennik Polski - Małopolska, 2004-02-09
	Uniósł kryształową szklankę, kostka lodu roztopiła się zupełnie. źródło: NKJP: Andrzej Zbych (Andrzej Szypulski, Zbigniew Safjan): Stawka większa niż życie, 1967
	Mydło kupujemy w styczniu na grudniowe kupony, otrzymane z cukrem. Norma bowiem to kostka mydła na 2 miesiące. źródło: NKJP: Opowieść zimowa na dzień 13 grudnia, Dziennik Polski - Magazyn, 1999-12-11
	Podrzucanie na przyczepę kostek słomy ważących kilkanaście i więcej kilogramów wymaga bowiem większego wysiłku niż ich układanie. źródło: NKJP: K. Kowalski: Wypadek przy zwózce słomy, Tygodnik Ciechanowski, 2004-05-27
	Gospodarz z Ładnej natknął się na znalezisko podczas orki swojego pola. Z ziemi wydobył 20 kostek materiału, który okazał się trotylem. źródło: NKJP: (ZIOB): Trotyl wojenny, Dziennik Polski - Tarnów, 2000-10-17

Odmiana

część mowy: rzeczownik

rodzaj gramatyczny: ż

	liczba pojedyncza	liczba mnoga
M.	kostka	kostki
D.	kostki	kostek

C.	kostce	kostkom
B.	kostkę	kostki
N.	kostką	kostkami
Ms.	kostce	kostkach
W.	kostko	kostki

Składnia

kostka

CZEGO

6. brukowa

Definicja

materiał w postaci niewielkich prostopadłościanów uformowanych z betonu lub kamienia, służący do brukowania ulic i chodników

Pochodzenie

Znaczenie metaforyczne umotywowane podobieństwem kształtu kostki brukowej do kostki do gry lub kostki - porcji substancji.

Kwalifikacja tematyczna

CZŁOWIEK I TECHNIKA Budownictwo materiały, narzędzia i maszyny budowlane

CZŁOWIEK I TECHNIKA Transport transport lądowy

Połączenia

czerwona, kolorowa, szara; nowa, stara; estetyczna kostka; kostka brukowa; bazaltowa, betonowa, granitowa, wapienna
kostka Bauma
płyty i kostka
kolor, kształt, rodzaj; ileś metrów kwadratowych, odcinek, pas; producent; produkcja; zakup; wymiana kostki
alejka, chodniki, taras; nawierzchnia z kostki
kłaść, położyć, ułożyć; wymienić, zastąpić kostkę
brukować, pokryć, utwardzić, wykładać kostką
wyłożenie czegoś kostką
szczeliny między kostkami

Cytaty

	Plan budowy zakłada szerokość chodnika na 3,5 metra. Część dla rowerzystów (kostka czerwona) będzie szeroka na 2 metry. źródło: NKJP: MB: Inwestycja z poślizgiem, Nakielski Czas, 2006-11-26
	W ramach wymiany nawierzchni, od zeszłego tygodnia popielata kostka z granitu strzegomskiego pokrywa kolejne fragmenty odcinka jezdni między ul. Bracką a Szewską. źródło: NKJP: Pierwszy łuk, Dziennik Polski - Kraków, 2002-06-27
	Dobrze położona kostka wpływa na bezpieczeństwo pieszych, poza tym dodaje ona lepszego wyglądu i estetyki miastu. źródło: NKJP: SŁ: Prace na nakielskich ulicach, Nakielski Czas, 2006-08-02
	Podbudowę właściwą pod kostkę stanowi warstwa tłucznia, żwiru lub żużla wielkopiecowego o frakcji ziaren do 35 mm. źródło: NKJP: Nowe projekty w Libiążu, Dziennik Polski, 2000-11-08
	W Raciborzu firma wyłożyła kostką brukową m.in. Rynek i plac Dominikański. źródło: NKJP: (ma.w): Jakość sięgnęła bruku, Nowiny Raciborskie, 2003-04-23

Odmiana

część mowy: rzeczownik

rodzaj gramatyczny: ż

	liczba pojedyncza	liczba mnoga
M.	kostka	kostki
D.	kostki	kostek

C.	kostce	kostkom
B.	kostkę	kostki
N.	kostką	kostkami
Ms.	kostce	kostkach
W.	kostko	kostki

Inne uwagi

Zwykle lp

Składnia

kostka

JAKA

7. elektryczna

Definicja

urządzenie podobne kształtem do prostopadłościanu służące do łączenia kabli przy montażu urządzeń elektrycznych

Pochodzenie

Znaczenie metaforyczne umotywowane podobieństwem kształtu kostki elektrycznej do kostki do gry lub kostki - porcji substancji.

Kwalifikacja tematyczna

CZŁOWIEK I TECHNIKA Urządzenia i maszyny rodzaje urządzeń i maszyn

CZŁOWIEK I TECHNIKA Energia elektryczność

Cytaty

	Apartamenty można zarówno kupić, jak i wynająć. Oddawane są w stanie surowym zamkniętym (bez podłóg, drzwi wewnętrznych i białego montażu), z zamontowanymi grzejnikami, standardowym osprzętem elektrycznym i wypustami elektrycznymi zakończonymi kostkami przyłączeniowymi. źródło: NKJP: Łazienki Residence, prasa, 2002
	Rozbudowa instalacji elektrycznej nie wymaga już przecinania, montażu kostek i wiercenia pod puszki. źródło: NKJP: Szybko i samozaciskowo, Dziennik Polski - Dom, 2003-06-24
	Grzebał w kostce, więc wyłączył bezpieczniki. źródło: NKJP: Krystyna Kofta: Monografia grzechów z dziennika, 1978-1989
	Przewód niestety należy przeciąć w celu włożenia z dwóch stron do puszki. W puszce należy zrobić przedłużenie i zastosować kostkę rozdzielczą [...]. źródło: Internet
	Odbłyśniki dostarczane są wraz z ceramiczną dwudrożną kostką przyłączeniową i wysokotemperaturowym przewodem przyłączeniowym o długości 300 mm. źródło: Internet

Odmiana

część mowy: rzeczownik

rodzaj gramatyczny: ż

	liczba pojedyncza	liczba mnoga
M.	kostka	kostki
D.	kostki	kostek

C.	kostce	kostkom
B.	kostkę	kostki
N.	kostką	kostkami
Ms.	kostce	kostkach
W.	kostko	kostki

8. od komputera

Definicja

pot.

kość - układ scalony

Pochodzenie

Znaczenie metaforyczne umotywowane podobieństwem kształtu układu scalonego do kostki elektrycznej.

Kwalifikacja tematyczna

CZŁOWIEK I TECHNIKA Urządzenia i maszyny budowa urządzeń i maszyn

CZŁOWIEK I TECHNIKA Urządzenia i maszyny komputery/informatyka

Relacje znaczeniowe

synonimy:

chip, kość, układ scalony

Połączenia

kostka elektroniczna, komputerowa
kostka pamięci

Cytaty

	Firma wprowadza elektroniczne zabezpieczenie: nabywca nowego colta otrzyma również bransoletkę-nadajnik. Tylko dzięki falom radiowym może być uaktywniony chip - kostka elektroniczna wbudowana w kolbę rewolweru. źródło: NKJP: Andrzej Kołodziejski: Blaszany bębenek, 1999
	Chipy, czyli kości pamięci, stosowane są w celu poprawienia osiągów technicznych tuningowanego pojazdu. Taką małą kostkę trzeba wstawić do komputera sterującego przyspieszeniem i spalaniem benzyny. źródło: NKJP: Nie potrzeba Porsche, by poczuć tę moc, Metropol, 2001
	Jeśli w komputerach kryzys - to producenci samochodów (i klienci) się cieszą, bo prawie każdy samochód ma dziś kostkę komputerową - ona przecież stanieje. źródło: NKJP: Kryzys czy katastrofa, Dziennik Polski - Magazyn, 2001-04-06
	[...] radzę kupić kostkę pamięci, bo jednak 128 RAM-u przy Windowsie XP to zdecydowanie za mało [...]. źródło: NKJP: Komp siada, www.forumowisko.pl, 2008-11-02 typ
	Poza podziałem na platformy Intela i AMD w wielu modelach „kostek” istotne są też parametry procesora. źródło: NKJP: Ryszard Sobkowski: Elegancja, moc i cisza, prasa, 2004

Odmiana

część mowy: rzeczownik

rodzaj gramatyczny: ż

	liczba pojedyncza	liczba mnoga
M.	kostka	kostki
D.	kostki	kostek

C.	kostce	kostkom
B.	kostkę	kostki
N.	kostką	kostkami
Ms.	kostce	kostkach
W.	kostko	kostki

9. do gitary

Definicja

płytka służąca do do poruszania strun podczas gry na niektórych instrumentach strunowych szarpanych

Pochodzenie

Znaczenie metaforyczne, być może powodowane faktem, że dawniej do gry na instrumentach strunowych szarpanych używano m.in. kości zwierząt.

Kwalifikacja tematyczna

CZŁOWIEK JAKO ISTOTA PSYCHICZNA Działalność artystyczna człowieka muzyka

Relacje znaczeniowe

synonimy:

piórko, plektron

Cytaty

	[...] jeśli grasz kostką, to kostka działa jak kciuk, a mały palec odpowiada za najniższą strunę [...]. źródło: NKJP: Internet
	Jeśli ktoś nie jest przyzwyczajony do metalowych strun, to łatwiej mu będzie kostką grać [...]. źródło: NKJP: Internet
	Możesz grać jak ci wygodnie. Ja wolę z kostką, ale moja koleżanka na przykład, zdecydowanie woli granie palcami. źródło: NKJP: Internet
	Szczególną cechą jego gry dwoma palcami jest granie obiema stronami palców (opuszkiem i paznokciem), dzięki czemu uzyskuje dźwięk basu zbliżony do tego uzyskiwanego dzięki kostce. źródło: NKJP: Internet
	Jest to materiał stosowany głównie do produkcji kół zębatych, a także linii do pakowania, ma ponadto zastosowanie w pojazdach, elektronicznych urządzeniach biurowych oraz jest używany m.in. do produkcji kostek gitarowych. źródło: NKJP: Chrumps: Polioksymetylen, Wikipedia.pl, 2009-04-14

Odmiana

część mowy: rzeczownik

rodzaj gramatyczny: ż

	liczba pojedyncza	liczba mnoga
M.	kostka	kostki
D.	kostki	kostek

C.	kostce	kostkom
B.	kostkę	kostki
N.	kostką	kostkami
Ms.	kostce	kostkach
W.	kostko	kostki

Frazeologizmy

kostka domina
kostka rosołowa
ktoś kopie się po kostkach
w kostkę

Data ostatniej modyfikacji: 23.03.2014