UKRYJ ODMIANĘ ROZWIŃ WSZYSTKO DRUKUJ

pęknąć

Chronologizacja

XVIII w., Bańk

Odmiana

część mowy: czasownik

aspekt: dokonany

Tryb oznajmujący

Czas przyszły

liczba pojedyncza liczba mnoga
1 os. pęknę
pękniemy
2 os. pękniesz
pękniecie
3 os. pęknie
pękną

Czas przeszły

liczba pojedyncza liczba mnoga
m ż n mo -mo
1 os. pękłem
+(e)m pękł
pękłam
+(e)m pękła
pękłom
+(e)m pękło
pękliśmy
+(e)śmy pękli
pękłyśmy
+(e)śmy pękły
2 os. pękłeś
+(e)ś pękł
pękłaś
+(e)ś pękła
pękłoś
+(e)ś pękło
pękliście
+(e)ście pękli
pękłyście
+(e)ście pękły
3 os. pękł
pękła
pękło
pękli
pękły

bezosobnik: pęknięto

Tryb rozkazujący

liczba pojedyncza liczba mnoga
1 os. pęknijmy
2 os. pęknij
pęknijcie

Tryb warunkowy

liczba pojedyncza liczba mnoga
m ż n mo -mo
1 os. pękłbym
bym pękł
pękłabym
bym pękła
pękłobym
bym pękło
pęklibyśmy
byśmy pękli
pękłybyśmy
byśmy pękły
2 os. pękłbyś
byś pękł
pękłabyś
byś pękła
pękłobyś
byś pękło
pęklibyście
byście pękli
pękłybyście
byście pękły
3 os. pękłby
by pękł
pękłaby
by pękła
pękłoby
by pękło
pękliby
by pękli
pękłyby
by pękły

bezosobnik: pęknięto by

bezokolicznik: pęknąć

imiesłów przysłówkowy uprzedni: pękłszy

gerundium: pęknięcie

liczba pojedyncza liczba mnoga
M. pęknięcie
pęknięcia
D. pęknięcia
pęknięć
C. pęknięciu
pęknięciom
B. pęknięcie
pęknięcia
N. pęknięciem
pęknięciami
Ms. pęknięciu
pęknięciach
W. pęknięcie
pęknięcia

odpowiednik aspektowy: pękać

Pochodzenie

Zob. pękać

1. o szybie

Definicja

przestać być całym na skutek utworzenia się rys lub szczelin na powierzchni

Kwalifikacja tematyczna

KATEGORIE FIZYCZNE Cechy i właściwości materii stan skupienia, trwałość materii

Relacje znaczeniowe

synonimy:  trzasnąć
hiperonimy:  rozpaść się

Połączenia

  • lód pękł; rura, szyba, ściana pękła; okno, szkło pękło
  • pęknąć pod ciężarem czegoś, pod stopami
  • pęknąć z trzaskiem

Cytaty

Dotarła do niego wyszlochana przez Małgorzatę wiadomość [...] o tym, że zdechł kot, że pękła szyba w oknie stołowego pokoju.

źródło: NKJP: Ewa Kujawska: Dom Małgorzaty, 2007

Chitynowy pancerz pękł z głośnym trzaskiem.

źródło: NKJP: Małgorzata Saramonowicz: Siostra, 1996

Woda do rur wydostaje się pękniętymi ścianami na klatkę schodową.

źródło: NKJP: U. Michalska: Rozbiórka, a co z nami?, Tygodnik Ciechanowski, 2007-11-02

2. o spodniach

Definicja

rozdzielić się na części w miejscu zbyt dużego naprężenia

Kwalifikacja tematyczna

KATEGORIE FIZYCZNE Cechy i właściwości materii stan skupienia, trwałość materii

Relacje znaczeniowe

synonimy:  strzelić, trzasnąć

Połączenia

  • sznurek pękł; struna pękła; spodnie pękły
  • pęknąć na kawałki

Cytaty

- Czego się śmiejecie? - zawołał. - Co w tym śmiesznego, że dziecku spodnie pękły?

źródło: NKJP: Marta Tomaszewska: Zorro, załóż okulary!, 2001

A Józef grał, aż nagle struna pękła i raniła go w policzek.

źródło: NKJP: Wit Szostak: Oberki do końca świata, 2007

Po kilku sekundach opadli szczęśliwie [...] na plandekę pokrywającą naczepę ciężarówki tankującej benzynę. Plandeka pękła, ale złagodziła upadek.

źródło: NKJP: Piotr Niklewicz: Niezwykła kariera Antoniego K, 2006

I wtedy, w czasie podniosłej ceremonii zawarcia związku małżeńskiego cioci Mechowej na środku kościoła pękła gumka w majtkach.

źródło: NKJP: Jacek Dehnel: Lala, 2006

3. o pocisku

Definicja

rozerwać się z hukiem

Kwalifikacja tematyczna

KATEGORIE FIZYCZNE Cechy i właściwości materii stan skupienia, trwałość materii

Relacje znaczeniowe

synonimy:  eksplodować
hiperonimy:  wybuchnąć

Połączenia

  • balon, granat, pocisk pękł

Cytaty

Znalazł granat na polu i dłubał coś przy nim czy co, w każdym razie granat pękł i to on go tak urządził.

źródło: NKJP: Wiesław Dymny: Opowiadania zwykłe, 1997

Kilka żarówek rozwieszonych w korytarzu pękło z głośnym hukiem.

źródło: NKJP: Dawid Zieliński: Manuskrypt, Esensja, 2008, nr 02 (LXXIV)

Gdzieś w oddali zaterkotał granatnik automatyczny, a kilka sekund później, jak echo, pękło pięć pocisków.

źródło: NKJP: Artur Baniewicz: Afrykanka, 2005

Powtórzył to kilkakrotnie, był niewymownie szczęśliwy, jak Kłapouchy w Kubusiu Puchatku, chowający pęknięty balonik w baryłce po miodzie.

źródło: NKJP: Leon Pawlik: Ankara, 1998

4. o normach

Definicja

przestać istnieć lub funkcjonować

Kwalifikacja tematyczna

KATEGORIE FIZYCZNE Cechy i właściwości materii jakość i intensywność

Połączenia

  • ustrój, system pękł; normy, zasady pękły

Cytaty

Była jakby niepisana umowa, że na uniwersytecie nam dokuczają, ale nas nie unicestwiają, a my nie wychodzimy na zewnątrz. Ten układ pękł dopiero w 1968 roku.

źródło: NKJP: Adam Michnik, Józef Tischner, Jacek Żakowski: Między Panem a Plebanem, 1995

Kiedy już pęknie pierwsza bariera, naturalna obawa przed obcym znika i pojawia się równie naturalna ciekawość.

źródło: NKJP: Marek Soból: Mojry, 2005

W ich czasach pękło coś w socjalizmie, ale nie do końca.

źródło: NKJP: Wojciech Stamm: Czarna matka, 2008

5. z dumy

Definicja

bardzo intensywnie odczuć określony stan emocjonalny

Kwalifikacja tematyczna

CZŁOWIEK JAKO ISTOTA PSYCHICZNA Stany psychiczne człowieka zachowania emocjonalne

Relacje znaczeniowe

synonimy:  spuchnąć

Połączenia

  • pęknąć z dumy, z radości, ze złości

Cytaty

Wiktor mało nie pękł ze złości, że Ula nocowała u pani Cydzikowej.

źródło: NKJP: Irena Jurgielewiczowa: Ten obcy, 1961

- Ale numer! Jędrek pęknie z radości, kiedy to usłyszy.

źródło: NKJP: Ariadna Lewańska: Sonata dla Natalii, 1965

Składnia

bez ograniczeń + pęknąć +
z CZEGO

6. poddać się

Definicja

pot. 
w sytuacji trudnej zrezygnować z podejmowania wcześniej zamierzonych działań lub z dążenia do przeciwstawienia się trudnościom

Kwalifikacja tematyczna

CZŁOWIEK JAKO ISTOTA PSYCHICZNA Ocena i wartościowanie wola, postawy, nastawienie człowieka wobec świata i życia

CZŁOWIEK JAKO ISTOTA PSYCHICZNA Stany psychiczne człowieka zachowania emocjonalne

Cytaty

Młodzian z początku kręcił. Pękł po spotkaniu [...] 16 października.

źródło: NKJP: Okradł świętego Antoniego, Tygodnik Ciechanowski, 2007-01-04

Liczył, że pęknę, przycisnę męża i zmuszę go, by sprzedał te resztki.

źródło: NKJP: Artur Baniewicz: Drzymalski przeciw Rzeczpospolitej, 2004

- Na koniec zostawimy sobie Kostecką, bo to twarda sztuka, która nie pęknie przy pierwszym podchwytliwym pytaniu.

źródło: NKJP: Irena Matuszkiewicz: Czarna wdowa atakuje, 2009

- Można na nim polegać? - [...] Nie pęknie?

źródło: NKJP: Artur Baniewicz: Kisuny, 2008

7. pękło parę butelek

Definicja

pot. 
zostać zużytym lub wydanym

Kwalifikacja tematyczna

KATEGORIE FIZYCZNE Cechy i właściwości materii jakość i intensywność

Połączenia

  • ileś butelek, flaszek pękło; stówka pękła na coś

Cytaty

[...] byłam na zakupach. Nic konkretnego nie kupiłam, troszkę w lodówce jest, a stówa pękła [...]

źródło: Internet: familie.pl

Wszystkie proponowane potrawy okazały się zjawiskowe. A wino, tutaj zamilknę, bo kilka zacnych butelek pękło.

źródło: Internet: tripadvisor.com

8. pękły trzy miliony

Definicja

pot. 
została osiągnięta lub przekroczona wartość liczbowa, która jest podana

Kwalifikacja tematyczna

KATEGORIE FIZYCZNE Ilość, liczby i liczenie ogólne określenia ilości

Cytaty

Pękło 3,5 mln! Nowy rekord Zniewolonej 18.08 - 3,51 mln.

źródło: Internet: twitter.com/KurskiPL

Pomimo różnych nieszczęśliwych wpadek, które w zeszłym roku dotknęły pioniera polskiej bankowości internetowej, miesięczny przyrost kont jest tam bardzo dynamiczny. Trochę bardziej niż klientów, ale i tutaj wkrótce ma pęknąć milion [...]

źródło: NKJP: Dziennik Internautów, 2005-02-16

Przyzwyczaisz się, Dorotko. My wszyscy imigranci przechodzimy to samo. Nie obejrzysz się, jak pęknie pięć lat, potem będzie ci lżej. Zasymilujesz się, poszukasz sobie znajomych, korzenie same ci wyrosną, czas wygoi tęsknotę.

źródło: NKJP: Rafał Klunder: Bezdomność na sprzedaż, Akant, 2007-03

Frazeologizmy

bomba wybuchła
bomba pękła
choćby ktoś pękł
choćby ktoś miał pęknąć
coś pękło
ktoś nie pękł na robocie
rozbiła się bania z czymś
pękła bania z czymś
serce pękło komuś
Data ostatniej modyfikacji: 19.08.2019
Copyright© Instytut Języka Polskiego PAN
Open toolbar

Menu dostępności

  • Powiększ tekst

  • Zmniejsz tekst

  • Wysoki kontrast

  • Resetuj