UKRYJ ODMIANĘ ROZWIŃ WSZYSTKO DRUKUJ

bania

Chronologizacja

XV w., Bańk
XV w., Bor

Odmiana

część mowy: rzeczownik

rodzaj gramatyczny: ż

	liczba pojedyncza	liczba mnoga
M.	bania	banie
D.	bani	bani	neut
D.	bani	bań	char
C.	bani	baniom
B.	banię	banie
N.	banią	baniami
Ms.	bani	baniach
W.	banio	banie

Pochodzenie

psł. *bańa 'łaźnia; kopuła; pękate naczynie'

1. kulisty przedmiot

Definicja

duży, pękaty przedmiot, mający kulisty kształt

Kwalifikacja tematyczna

KATEGORIE FIZYCZNE Cechy i właściwości materii kształty i figury

Połączenia

szklana; cebulasta; cerkiewna bania
bania cerkwi, kopuły
nogi jak banie

Cytaty

	Również u nas, w miejsce osławionych saturatorów, zaczęły pojawiać się stoiska z wypełnionymi sokiem szklanymi baniami i z napisem: „Świeżo wyciskany”. źródło: NKJP: Maria Baranowska: Zdrowa moda na wyciskane, Gazeta Wyborcza, 1993-06-25
	Pocisk zatoczył przepisowy łuk, rąbnął znienacka we wzdętą banię worka za plecami Pluski. źródło: NKJP: Tadeusz Konwicki: Dziura w niebie, 1995
	Był już posiwiałym mężczyzną z ogromnym brzuchem, który obwisłą banią wyłaził mu spod spodni. źródło: NKJP: Marek Nowakowski: Powidoki, 2010
	Miasto już blisko, złote banie kopuł cerkiewnych mżą gorącym światłem. źródło: NKJP: (BOS): Cerkiew w Hańczowej, Gazeta Krakowska, 2003-08-01

Składnia

	+	bania	+	CZEGO
	+	bania	+	JAKA

2.a duża bańka - naczynie

Definicja

duże blaszane naczynie z uchwytem lub uchwytami w górnej części, używane do przechowywania i przenoszenia płynów

Kwalifikacja tematyczna

CODZIENNE ŻYCIE CZŁOWIEKA Najbliższe środowisko życia człowieka sprzęty domowe i przedmioty codziennego użytku

Relacje znaczeniowe

hiperonimy:

bańka

Połączenia

blaszana bania
bania na mleko, na naftę

Cytaty

Po południu, gdy zmierzch zapadał, odkładała wreszcie paletę, ubierała jakąś wypłowiałą mantylę i z dużą banią blaszaną szła na bulwar po naftę, gdzie znano już dobrze jej charakterystyczną postać.

źródło: NKJP: Maria Rostworowska: Portret za mgłą opowieść o Oldze Boznańskiej, 2003

Jeszcze gdzieś skrzypnęły wierzeje, zabrzęczały banie na mleko, zaszczekał pies...

źródło: NKJP: Danuta Koral: Wydziedziczeni, 1997

2.b duża bańka - zawartość

Definicja

zawartość bani - naczynia

Kwalifikacja tematyczna

CODZIENNE ŻYCIE CZŁOWIEKA Najbliższe środowisko życia człowieka sprzęty domowe i przedmioty codziennego użytku

Relacje znaczeniowe

hiperonimy:

bańka

Cytaty

Kiedy kobieta przyniesie wreszcie wiązkę drewna, musi znowu wyruszyć z domu, aby przydźwigać banię wody.

źródło: NKJP: Ryszard Kapuściński: Heban, 2004

- Prawda, ale dawniej za trzy, cztery klatki jabłek kupiłem banię oprysku, a teraz cały Żuk jabłek muszę sprzedać, żeby taką banię kupić.

źródło: NKJP: Krystyna Naszkowska, Gazeta Wyborcza, 1994-01-24

3. dynia

Definicja

pot.

dynia - owoc

Kwalifikacja tematyczna

CZŁOWIEK I PRZYRODA Świat roślin owoce i warzywa

CODZIENNE ŻYCIE CZŁOWIEKA Jedzenie i jego przygotowanie rodzaje pokarmu/potraw i ich cechy

Relacje znaczeniowe

	synonimy:	dynia
	hiperonimy:	owoc

Połączenia

marynowana bania
bania w occie
pestki bani
pestki z bani
pokroić banię

Cytaty

Oczyszczoną ze skórki i pestek banię pokrajać w podłużne kawałki, wrzucić do gotującej się wody i obgotować do połowy.

źródło: NKJP: Dynia, czyli bania, Dziennik Polski, 2003-09-06

Tu całą rodziną zjedli rosół, kartofle z kapustą i sosem i banię w occie.

źródło: NKJP: Marian Pilot: Na odchodnym, 2002

Obraną i pokrojoną w kostkę banię rozgotowujemy w wodzie z cukrem .. Kiedy uzyskamy już papkę, dodajemy do bani mleko i jak się to razem pogotuje, wsypujemy nasze kruszonki.

źródło: NKJP: (AS): Bania pachnąca słońcem, Gazeta Poznańska, 2002-09-27

4. głowa

Definicja

pot. żart.

głowa - część ciała

Kwalifikacja tematyczna

CZŁOWIEK JAKO ISTOTA FIZYCZNA Budowa i funkcjonowanie ciała ludzkiego części ciała, elementy i substancje składowe

Relacje znaczeniowe

synonimy:

baniak, głowa, łepetyna, pała

Połączenia

dostać, uderzyć w banię
dostać po bani

Cytaty

No jakoś nie przypominam sobie widoku dziecka, które by się walnęło w banię kubeczkiem, klockiem, samochodzikiem czy łopatką.

źródło: NKJP: Internet

Chyba za mało dostałeś po bani od Glazkova, bo pokory u ciebie za grosz.

źródło: Internet: eurosport.onet.pl

5. wódki

Definicja

pot.

porcja alkoholu znajdująca się w kieliszku

Kwalifikacja tematyczna

CODZIENNE ŻYCIE CZŁOWIEKA Jedzenie i jego przygotowanie używki

Połączenia

jedna bania; dwie banie, trzy banie
strzelić, wypić banię

Cytaty

Zna pani żołnierza, który zwolnił się z raportu u dowódcy „na siusiu”, a naprawdę poszedł strzelić sobie banię ? To ja.

źródło: NKJP: Renata Gluza: Trzeźwiałem w cywilu, Gazeta Wyborcza, 1996-05-13

Gdybym popił fest, to co innego, zadzwoniłbym po taksówkę, ale ta jedna bania do obiadu?

źródło: NKJP: Włodzimierz Zapart: Koszmar leworęcznego chirurga, Gazeta Krakowska, 2004-04-14

W ogóle nie pił! Może jakąś symboliczną banię - jak już koniecznie musiał.

źródło: NKJP: Jerzy Pilch: Marsz Polonia, 2008

6. niedostateczny

Definicja

młodz.

najniższa ocena, którą można otrzymać w szkole

Kwalifikacja tematyczna

CZŁOWIEK W SPOŁECZEŃSTWIE Edukacja i oświata szkoła

Relacje znaczeniowe

	synonimy:	bańka, but, gol, jedynka, laska, lufa, niedostateczny II, pała, pałka
	hiperonimy:	ocena

Połączenia

bania z historii, z polskiego, z matmy
dostać banię

Cytaty

Dostałam banię z matmy. Nawet nie umiałam jednego wzoru.

źródło: NKJP: Internet

Z fizyki dwie banie i z chemii to samo, ale w tym tygodniu poprawię się, bo już się troszkę nauczyłam.

źródło: NKJP: Internet

Idź się lepiej pouczyć, żeby nie mieć żadnej bani na półrocze, zamiast siedzieć na necie.

źródło: NKJP: Internet

Składnia

bania

(z CZEGO)

7. łaźnia

Definicja

typowo rosyjska łaźnia - pomieszczenie przeznaczone do kąpieli w wodzie lub parze

Kwalifikacja tematyczna

CZŁOWIEK JAKO ISTOTA FIZYCZNA Pielęgnacja ciała miejsca z związane z pielęgnacją ciała

Relacje znaczeniowe

hiperonimy:

łaźnia

Połączenia

ruska bania
kąpiel w bani
chodzić, pójść do bani
kąpać się w bani

Cytaty

	W ruskiej bani bywa tyle pary, że czasem trudno cośkolwiek tam dojrzeć - rzeczy wyłaniają się znienacka, z kłębów wilgoci: to twarz, to zad, to miednica czyjaś. źródło: NKJP: Mariusz Wilk: Wilczy notes, 2007
	Dorośli kąpali się w bani, stojącej w ogrodzie i nieco oddalonej od dworu. Kiedy w niej napalono (a nie działo się to zbyt często), najpierw korzystała z kąpieli pani Marynia z córkami i ewentualnie przebywającymi w gościnie paniami, później pan Florian z synem i gośćmi płci męskiej, wreszcie służba. źródło: NKJP: Jolanta Wachowicz-Makowska: Świat zapamiętany, 2002
	Ludzie chodzili do bani, aby się wykąpać, ponieważ w domach w ogóle nie mieli ciepłej wody - wyjaśnia Maciej, który po swoim przyjeździe na Łotwę jako jeden z nielicznych miał zainstalowany w domu bojler. źródło: NKJP: Kraj szybkich zmian, Dziennik Polski, 2006-10-17
	Banię znajdziemy w każdej większej wsi i naprawdę koniecznie trzeba z niej skorzystać. Najbardziej zahartowani prosto z bani mogą spróbować wykąpać się w Bajkale. źródło: NKJP: Anna Ładuniuk: Zimno i do bani, Trybuna Śląska, 2003-11-22
	To nie jest oryginalny fiński wynalazek: są tureckie łaźnie parowe, rosyjskie banie, łaźnie północnoamerykańskich Indian. Zwyczaj odpoczywania w gorącym powietrzu był znany w całej średniowiecznej Europie. Później zanikł. źródło: NKJP: Paweł Smoleński: Pocztówka z sauny, Gazeta Wyborcza, 1994-09-02

Frazeologizmy

do bani
do bani z kimś/czymś
na bani I
na bani II
rozbiła się bania z czymś
pękła bania z czymś
sranie w banię

Data ostatniej modyfikacji: 24.01.2016