Chronologizacja
Pochodzenie
1. o starcu
Definicja
Noty o użyciu
Imcz używany również samodzielnie w funkcji rzeczownika, np. modlitwa za umierających.
Kwalifikacja tematyczna
CZŁOWIEK JAKO ISTOTA FIZYCZNA Bieg życia śmierć
Relacje znaczeniowe
Połączenia
- chory, matka, pacjent, starzec; zwierzę umiera; bohaterowie, dzieci, ludzie, noworodki, ofiary, ranni, więźniowie, żołnierze; ptaki; komórki umierają
- umierać (nagłą...) śmiercią
- umierać na AIDS, na atak, na jakąś chorobę, na gruźlicę, na grypę, na nowotwór, na raka, na serce, na suchoty, na tyfus, na zapalenie czegoś, na zawał; na krzyżu; na ulicy; na wojnie; na czyichś rękach
- umierać od ran
- umierać w bólu, w cierpieniu, w konwulsjach, w męczarniach, w mękach, w milczeniu, w spokoju; w samotności; w hospicjum, w szpitalu, w więzieniu; w łóżku
- umierać z głodu, z wyczerpania, z zimna
- umierać za ojczyznę, za wiarę
- bezpotomnie; młodo, pięknie, przedwcześnie, samotnie; powoli, powolnie, spokojnie, szybko; masowo umierać
- bać się, pomagać, potrafić; (jest) lżej umierać
- ginąć i umierać; umierać i rodzić się, umierać i zmartwychwstawać
- godne umieranie; sztuka umierania; łoże, życzenie umierającego
Cytaty
|
Wyniki nie są zbyt optymistyczne. W Polsce na raka piersi umiera co roku 5 tys. kobiet. źródło: NKJP: cosmozdrowie, Cosmopolitan, 1999, nr 12 |
|
|
Jest to przestroga wobec samotników, mizantropów, odludków. Niech żaden z nich nikogo nie wini, gdy przyjdzie mu umierać w samotności. źródło: NKJP: Antoni Kawczyński: Frontem do ludzi, Mazowieckie To i Owo, 2004-05-08 |
|
|
Został natychmiast rozstrzelany. Inni uczestnicy spisku umierali w męczarniach. źródło: NKJP: Mija Kabat: Kontrakt panny Brandt, 2009 |
|
|
Zwycięstwo to spowodowało napływ do oddziałów ochotników, gotowych umierać za ojczyznę. źródło: NKJP: Andrzej Chwalba: Historia Powszechna. Wiek XIX, 2008 |
|
|
Umierający chce ciszy. Rozpacz, krzyk, nerwowa krzątanina - wszystko to go drażni. źródło: Ludzki los, Gazeta Wyborcza, 1994-01-07 |
Odmiana
część mowy: czasownik
aspekt: niedokonany
Tryb oznajmujący
Czas teraźniejszy
| liczba pojedyncza | liczba mnoga | ||||
|---|---|---|---|---|---|
| 1 os. |
umieram |
umieramy |
|||
| 2 os. |
umierasz |
umieracie |
|||
| 3 os. |
umiera |
umierają |
|||
Czas przeszły
| liczba pojedyncza | liczba mnoga | ||||
|---|---|---|---|---|---|
| m | ż | n | mo | -mo | |
| 1 os. |
umierałem +(e)m umierał |
umierałam +(e)m umierała |
umierałom +(e)m umierało |
umieraliśmy +(e)śmy umierali |
umierałyśmy +(e)śmy umierały |
| 2 os. |
umierałeś +(e)ś umierał |
umierałaś +(e)ś umierała |
umierałoś +(e)ś umierało |
umieraliście +(e)ście umierali |
umierałyście +(e)ście umierały |
| 3 os. |
umierał |
umierała |
umierało |
umierali |
umierały |
bezosobnik: umierano
Czas przyszły
| liczba pojedyncza | liczba mnoga | ||||
|---|---|---|---|---|---|
| m | ż | n | mo | -mo | |
| 1 os. |
będę umierał będę umierać |
będę umierała będę umierać |
będę umierało będę umierać |
będziemy umierali będziemy umierać |
będziemy umierały będziemy umierać |
| 2 os. |
będziesz umierał będziesz umierać |
będziesz umierała będziesz umierać |
będziesz umierało będziesz umierać |
będziecie umierali będziecie umierać |
będziecie umierały będziecie umierać |
| 3 os. |
będzie umierał będzie umierać |
będzie umierała będzie umierać |
będzie umierało będzie umierać |
będą umierali będą umierać |
będą umierały będą umierać |
Tryb rozkazujący
| liczba pojedyncza | liczba mnoga | |
|---|---|---|
| 1 os. |
umierajmy |
|
| 2 os. |
umieraj |
umierajcie |
Tryb warunkowy
| liczba pojedyncza | liczba mnoga | ||||
|---|---|---|---|---|---|
| m | ż | n | mo | -mo | |
| 1 os. |
umierałbym bym umierał |
umierałabym bym umierała |
umierałobym bym umierało |
umieralibyśmy byśmy umierali |
umierałybyśmy byśmy umierały |
| 2 os. |
umierałbyś byś umierał |
umierałabyś byś umierała |
umierałobyś byś umierało |
umieralibyście byście umierali |
umierałybyście byście umierały |
| 3 os. |
umierałby by umierał |
umierałaby by umierała |
umierałoby by umierało |
umieraliby by umierali |
umierałyby by umierały |
bezosobnik: umierano by
bezokolicznik: umierać
imiesłów przysłówkowy współczesny:
umierając
gerundium: umieranie
| liczba pojedyncza | liczba mnoga | |
|---|---|---|
| M. | umieranie |
umierania |
| D. | umierania |
umierań |
| C. | umieraniu |
umieraniom |
| B. | umieranie |
umierania |
| N. | umieraniem |
umieraniami |
| Ms. | umieraniu |
umieraniach |
| W. | umieranie |
umierania |
imiesłów przymiotnikowy czynny: umierający
| liczba pojedyncza | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| m1 | m2 | m3 | n1, n2 | ż | |
| M. | umierający |
umierający |
umierający |
umierające |
umierająca |
| D. | umierającego |
umierającego |
umierającego |
umierającego |
umierającej |
| C. | umierającemu |
umierającemu |
umierającemu |
umierającemu |
umierającej |
| B. | umierającego |
umierającego |
umierający |
umierające |
umierającą |
| N. | umierającym |
umierającym |
umierającym |
umierającym |
umierającą |
| Ms. | umierającym |
umierającym |
umierającym |
umierającym |
umierającej |
| liczba mnoga | ||||
|---|---|---|---|---|
| p1 | m1 ndepr | m1 depr | pozostałe | |
| M. | umierający |
umierający |
umierające |
umierające |
| D. | umierających |
umierających |
umierających |
umierających |
| C. | umierającym |
umierającym |
umierającym |
umierającym |
| B. | umierających |
umierających |
umierających |
umierające |
| N. | umierającymi |
umierającymi |
umierającymi |
umierającymi |
| Ms. | umierających |
umierających |
umierających |
umierających |
odpowiednik aspektowy: umrzeć
Składnia
| Rzżywotny | + | umierać | + |
|
2. o idei
Definicja
Kwalifikacja tematyczna
ATEMATYCZNY
Relacje znaczeniowe
| synonimy: | konać |
Połączenia
- legenda, literatura, miłość, nadzieja, religia, jakiś świat umiera; słowa umierają
- umierająca gwiazda
Cytaty
|
Na Podhalu tradycja grania na dudach zaczęła umierać z końcem XIX wieku. źródło: KWSJP: jof: „Dudaskie Ostatki”, Tygodnik Podhalański, 1999, nr 5 |
|
|
Umiera na naszych oczach pewien model społecznika. Może nawet umiera jakaś idea. źródło: KWSJP: Ryszard Wójcik: Coś się kończy, Miesięcznik Literacki, 1970, nr 3 |
|
|
Amerykanie z wielką łatwością tworzą nowe słowa, jedne łatwo umierają, inne wchodzą do języka na dobre. źródło: KWSJP: Maciej Wierzyński: Podomka, czyli szlafrok, Gazeta Bankowa, 1998, nr 11 |
|
|
Gdy w czasie wspólnego wyjazdu za miasto [...] nagle okazuje się, że konwersacja umiera [...], to oznacza, że w waszej miłości nie ma miejsca na przyjaźń. źródło: KWSJP: Anna Bryk: Siedem poziomów miłości, Cosmopolitan, 2000, nr 7 |
|
|
Audytorzy [...] wskazywali na poważne uchybienia. I od lat posłowie różnych opcji interpelowali w tej sprawie. Ze strony kolejnych ekip rządowych padały obietnice. A potem temat umierał śmiercią naturalną. źródło: KWSJP: Ryszard Socha, Polityka, 2004 |
Odmiana
część mowy: czasownik
aspekt: niedokonany
Tryb oznajmujący
Czas teraźniejszy
| liczba pojedyncza | liczba mnoga | ||||
|---|---|---|---|---|---|
| 1 os. |
umieram |
umieramy |
|||
| 2 os. |
umierasz |
umieracie |
|||
| 3 os. |
umiera |
umierają |
|||
Czas przeszły
| liczba pojedyncza | liczba mnoga | ||||
|---|---|---|---|---|---|
| m | ż | n | mo | -mo | |
| 1 os. |
umierałem +(e)m umierał |
umierałam +(e)m umierała |
umierałom +(e)m umierało |
umieraliśmy +(e)śmy umierali |
umierałyśmy +(e)śmy umierały |
| 2 os. |
umierałeś +(e)ś umierał |
umierałaś +(e)ś umierała |
umierałoś +(e)ś umierało |
umieraliście +(e)ście umierali |
umierałyście +(e)ście umierały |
| 3 os. |
umierał |
umierała |
umierało |
umierali |
umierały |
bezosobnik: umierano
Czas przyszły
| liczba pojedyncza | liczba mnoga | ||||
|---|---|---|---|---|---|
| m | ż | n | mo | -mo | |
| 1 os. |
będę umierał będę umierać |
będę umierała będę umierać |
będę umierało będę umierać |
będziemy umierali będziemy umierać |
będziemy umierały będziemy umierać |
| 2 os. |
będziesz umierał będziesz umierać |
będziesz umierała będziesz umierać |
będziesz umierało będziesz umierać |
będziecie umierali będziecie umierać |
będziecie umierały będziecie umierać |
| 3 os. |
będzie umierał będzie umierać |
będzie umierała będzie umierać |
będzie umierało będzie umierać |
będą umierali będą umierać |
będą umierały będą umierać |
Tryb rozkazujący
| liczba pojedyncza | liczba mnoga | |
|---|---|---|
| 1 os. |
umierajmy |
|
| 2 os. |
umieraj |
umierajcie |
Tryb warunkowy
| liczba pojedyncza | liczba mnoga | ||||
|---|---|---|---|---|---|
| m | ż | n | mo | -mo | |
| 1 os. |
umierałbym bym umierał |
umierałabym bym umierała |
umierałobym bym umierało |
umieralibyśmy byśmy umierali |
umierałybyśmy byśmy umierały |
| 2 os. |
umierałbyś byś umierał |
umierałabyś byś umierała |
umierałobyś byś umierało |
umieralibyście byście umierali |
umierałybyście byście umierały |
| 3 os. |
umierałby by umierał |
umierałaby by umierała |
umierałoby by umierało |
umieraliby by umierali |
umierałyby by umierały |
bezosobnik: umierano by
bezokolicznik: umierać
imiesłów przysłówkowy współczesny:
umierając
gerundium: umieranie
| liczba pojedyncza | liczba mnoga | |
|---|---|---|
| M. | umieranie |
umierania |
| D. | umierania |
umierań |
| C. | umieraniu |
umieraniom |
| B. | umieranie |
umierania |
| N. | umieraniem |
umieraniami |
| Ms. | umieraniu |
umieraniach |
| W. | umieranie |
umierania |
imiesłów przymiotnikowy czynny: umierający
| liczba pojedyncza | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| m1 | m2 | m3 | n1, n2 | ż | |
| M. | umierający |
umierający |
umierający |
umierające |
umierająca |
| D. | umierającego |
umierającego |
umierającego |
umierającego |
umierającej |
| C. | umierającemu |
umierającemu |
umierającemu |
umierającemu |
umierającej |
| B. | umierającego |
umierającego |
umierający |
umierające |
umierającą |
| N. | umierającym |
umierającym |
umierającym |
umierającym |
umierającą |
| Ms. | umierającym |
umierającym |
umierającym |
umierającym |
umierającej |
| liczba mnoga | ||||
|---|---|---|---|---|
| p1 | m1 ndepr | m1 depr | pozostałe | |
| M. | umierający |
umierający |
umierające |
umierające |
| D. | umierających |
umierających |
umierających |
umierających |
| C. | umierającym |
umierającym |
umierającym |
umierającym |
| B. | umierających |
umierających |
umierających |
umierające |
| N. | umierającymi |
umierającymi |
umierającymi |
umierającymi |
| Ms. | umierających |
umierających |
umierających |
umierających |
odpowiednik aspektowy: umrzeć
Składnia
| Rznieżywotny | + | umierać | + |
|
3. z nudów
Definicja
Kwalifikacja tematyczna
CZŁOWIEK JAKO ISTOTA PSYCHICZNA Stany psychiczne człowieka emocje i uczucia
Połączenia
- umierać z bólu, z ciekawości, z głodu, z gorąca, z miłości, z nudów, z pragnienia, z przejedzenia, z przepracowania, z przerażenia, z rozkoszy, z rozpaczy, z tęsknoty, z żalu; ze strachu, ze szczęścia
Cytaty
|
Doktor Emma miała dwóch synów i codziennie umierała ze strachu, że spotka ich najgorsze. źródło: NKJP: Wojciech Jagielski: Wieże z kamienia, 2004 |
|
|
Po trzech dniach przymusowego postu umierałam z głodu. źródło: KWSJP: Anna Kowalska-Lewicka: Koniec wojny na Podhalu (dokończenie z „TP” nr 7/99), Tygodnik Podhalański, 1999, nr 8 |
|
|
Na tej wsi nie ma do kogo ust otworzyć. My, to jest ja, spadłem jej więc jak z nieba. Zaproponowała, abym udał chorego i został na plebanii jeszcze jeden albo dwa dni, bo ona tu umiera z nudów. źródło: NKJP: Ryszard Sługocki: Na przekór i na bakier, 2008 |
|
|
Miała przyjść do mnie dama, a ja umierałem z ciekawości, nie mogąc się doczekać, żeby zobaczyć, jak wygląda. źródło: NKJP: Zygmunt Miłoszewski: Domofon, 2005 |
|
|
Gorzowski Urząd Stanu Cywilnego to niewielkie i trudne do przewietrzenia pomieszczenia. Jak tylko robi się upał, USC zamienia się w łaźnię. Płyną damskie makijaże, panowie umierają z gorąca w eleganckich garniturach. źródło: KWSJP: Renata Ochwat: Ma być chłodniej, Gazeta Lubuska, 2005 |
Odmiana
część mowy: czasownik
aspekt: niedokonany
Tryb oznajmujący
Czas teraźniejszy
| liczba pojedyncza | liczba mnoga | ||||
|---|---|---|---|---|---|
| 1 os. |
umieram |
umieramy |
|||
| 2 os. |
umierasz |
umieracie |
|||
| 3 os. |
umiera |
umierają |
|||
Czas przeszły
| liczba pojedyncza | liczba mnoga | ||||
|---|---|---|---|---|---|
| m | ż | n | mo | -mo | |
| 1 os. |
umierałem +(e)m umierał |
umierałam +(e)m umierała |
umierałom +(e)m umierało |
umieraliśmy +(e)śmy umierali |
umierałyśmy +(e)śmy umierały |
| 2 os. |
umierałeś +(e)ś umierał |
umierałaś +(e)ś umierała |
umierałoś +(e)ś umierało |
umieraliście +(e)ście umierali |
umierałyście +(e)ście umierały |
| 3 os. |
umierał |
umierała |
umierało |
umierali |
umierały |
bezosobnik: umierano
Czas przyszły
| liczba pojedyncza | liczba mnoga | ||||
|---|---|---|---|---|---|
| m | ż | n | mo | -mo | |
| 1 os. |
będę umierał będę umierać |
będę umierała będę umierać |
będę umierało będę umierać |
będziemy umierali będziemy umierać |
będziemy umierały będziemy umierać |
| 2 os. |
będziesz umierał będziesz umierać |
będziesz umierała będziesz umierać |
będziesz umierało będziesz umierać |
będziecie umierali będziecie umierać |
będziecie umierały będziecie umierać |
| 3 os. |
będzie umierał będzie umierać |
będzie umierała będzie umierać |
będzie umierało będzie umierać |
będą umierali będą umierać |
będą umierały będą umierać |
Tryb rozkazujący
| liczba pojedyncza | liczba mnoga | |
|---|---|---|
| 1 os. |
umierajmy |
|
| 2 os. |
umieraj |
umierajcie |
Tryb warunkowy
| liczba pojedyncza | liczba mnoga | ||||
|---|---|---|---|---|---|
| m | ż | n | mo | -mo | |
| 1 os. |
umierałbym bym umierał |
umierałabym bym umierała |
umierałobym bym umierało |
umieralibyśmy byśmy umierali |
umierałybyśmy byśmy umierały |
| 2 os. |
umierałbyś byś umierał |
umierałabyś byś umierała |
umierałobyś byś umierało |
umieralibyście byście umierali |
umierałybyście byście umierały |
| 3 os. |
umierałby by umierał |
umierałaby by umierała |
umierałoby by umierało |
umieraliby by umierali |
umierałyby by umierały |
bezosobnik: umierano by
bezokolicznik: umierać
imiesłów przysłówkowy współczesny:
umierając
gerundium: umieranie
| liczba pojedyncza | liczba mnoga | |
|---|---|---|
| M. | umieranie |
umierania |
| D. | umierania |
umierań |
| C. | umieraniu |
umieraniom |
| B. | umieranie |
umierania |
| N. | umieraniem |
umieraniami |
| Ms. | umieraniu |
umieraniach |
| W. | umieranie |
umierania |
imiesłów przymiotnikowy czynny: umierający
| liczba pojedyncza | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| m1 | m2 | m3 | n1, n2 | ż | |
| M. | umierający |
umierający |
umierający |
umierające |
umierająca |
| D. | umierającego |
umierającego |
umierającego |
umierającego |
umierającej |
| C. | umierającemu |
umierającemu |
umierającemu |
umierającemu |
umierającej |
| B. | umierającego |
umierającego |
umierający |
umierające |
umierającą |
| N. | umierającym |
umierającym |
umierającym |
umierającym |
umierającą |
| Ms. | umierającym |
umierającym |
umierającym |
umierającym |
umierającej |
| liczba mnoga | ||||
|---|---|---|---|---|
| p1 | m1 ndepr | m1 depr | pozostałe | |
| M. | umierający |
umierający |
umierające |
umierające |
| D. | umierających |
umierających |
umierających |
umierających |
| C. | umierającym |
umierającym |
umierającym |
umierającym |
| B. | umierających |
umierających |
umierających |
umierające |
| N. | umierającymi |
umierającymi |
umierającymi |
umierającymi |
| Ms. | umierających |
umierających |
umierających |
umierających |
odpowiednik aspektowy: umrzeć
Składnia
| Rzosobowy | + | umierać | + |
z CZEGO
|