-
1.
wyrażenie wprowadzające zdania po innych wyrażeniach nazywających wiedzę, chcenie, akty mowne -
1) w zdaniu wprowadzającym że występują czasowniki lub rzeczowniki odnoszące się do mówienia, woli, chcenia, wiedzy, np. mówić , twierdzić , tłumaczyć , przepraszać , pisać , przeczytać , wierzyć , myśleć , sądzić , pamiętać , zapomnieć , wiedzieć , oznaczać , rozumieć , wnioskować , wynikać , okazać się , przekonać , spodziewać się , cieszyć się ; fakt , wiadomość , informacja , znak , zasada , fakt , świadomość , szczęście , wrażenie , obawa , pogląd
2) po zaprzeczeniu czasownika, po którym występuje że , w zależności od czasownika że zostanie zastąpione przez czy , aby , by , żeby , ażeby (np. nie wiem, czy przyjdziesz , nie sądzę, żeby/aby ona tam była , nie słyszałem, by to była dobra książka )
3) jeśli po zaprzeczonym czasowniku wystąpi że (np. nie stwierdzono, że ona tam była ), to znaczy, że opisywany po że stan rzeczy rzeczywiście miał miejsce; jego zachodzenia nie przesądza natomiast obecność po zaprzeczonym czasowniku czy , aby , żeby itd. (np. nie stwierdzono, czy ona tam była ) -
- rzadziej iż
-
Myślisz, że nikt się nie dowie?
źródło: NKJP: Mariusz Cieślik: Śmieszni kochankowie, 2004
Wiedział, że popularność daje złudną siłę. Że jest jedynie przyjemnym kłamstwem.
źródło: NKJP: Bronisław Świderski: Słowa obcego, 1998
To, że jesteście krewnymi, to wasza sprawa.
źródło: NKJP: Sławomir Mrożek: Tango, 1997
Nagle obaj doznali wrażenia, że są o czterdzieści lat młodsi.
źródło: NKJP: Andrzej Szczypiorski: Początek, 1990
Żem odludek, powiadasz?
źródło: NKJP: Leon Kruczkowski: Kordian i cham, 1979
-
część mowy: włącznik
-
Zd.Nadrz._, że_ Zd.Podrz.
że _Zd.Podrz., _Zd.Nadrz.
Zd.Podrz.: Cz. lub Rz. nazywający wiedzę, mówienie, chcenieaglutynacja: fakultatywna: żem , żeś , żeśmy , żeście ograniczenia zakresu użycia:nie: Cz. t. rozk.szyk: zmienny: pozycja centralna lub początkowa względem obu członów
antepozycja względem wprowadzanego członu -
psł. *jьže 'który'
W polszczyźnie nagłosowe j- zanikło, podobnie jak w wyrazach: gra < psł. *jьgra, skrzyć (się) < *jьskriti (sę).
Por. iż -
między zdaniami składowymi stawia się przecinek