Chronologizacja
Pochodzenie
psł. *końь
1. zwierzę
Definicja
Kwalifikacja tematyczna
CZŁOWIEK I PRZYRODA Świat zwierząt zwierzęta domowe i hodowlane
Połączenia
- biały, czarny, gniady, kary, siwy; młody, stary; zmęczony; dorożkarski; rasowy; najlepszy, piękny, wspaniały koń; koń wierzchowy, wyścigowy; rozpędzone; spienione; spłoszone; dzikie; wojskowe konie; konie kawaleryjskie, robocze
- konie rasy jakiejś; (czystej, pełnej) krwi arabskiej
- koń w stajni; konie w galopie
- konie i bydło, konie i kozy, konie i owce, konie i świnie, konie i woły; krowy i konie
- bok, brzuch, grzbiet, grzywa, kopyta, łeb, nogi, pysk, szyja, zad; siła; chrapanie, parskanie; tętent konia; stado, tabun; zaprzęg; hodowca, miłośnik, właściciel; hodowla, stadnina koni
- podkowa, siodło, uprząż; owies, siano dla konia
- jeździec, rycerz na koniu
- koń biegnie, cwałuje, galopuje, gna, pędzi; idzie; kopnął; szarpnął; rwie; stanął dęba; rży, zarżał; parska; potrafi coś; konie ruszyły; ciągną karetę, powóz; wóz
- dosiąść; pilnować koni
- osiodłać, siodłać, zaprzęgnąć/zaprzęgać; dosiąść/dosiadać; pognać/poganiać, popędzić/popędzać, spiąć (ostrogami), ściągnąć (lejcami), trzymać za uzdę; zaciąć; prowadzić, przyprowadzić; obrócić; wstrzymać, zatrzymać, zawrócić; przywiązać; spętać; osadzić; kuć; mieć, oddać, sprzedać; zabić konia; podkuwać; pławić; napoić, poić; paść; spłoszyć; trzymać; kraść; kochać konie
- powozić; handlować końmi
- zeskoczyć, zsiąść/zsiadać; spaść z konia
- skoczyć, wsiąść, wskoczyć; cmoknąć na konia
- jechać, jeździć na koniu
- mocny, silny; zdrowy, zdrów jak koń
- harować, pracować, tyrać; rżeć, spocić się jak koń; lubić seks jak koń owies; kombinować jak koń pod górę
Cytaty
|
Wystraszony koń stanął dęba, a niezbyt pewnie siedzący w siodle Umer, zwalił się na ziemię z metalicznym brzękiem. źródło: NKJP: Iwona Surmik: Talizman ze złotego smoka, 2002 |
|
|
Chcesz być silny jak koń? Codziennie jedz owsiankę. W tym stwierdzeniu nie ma wielkiej przesady. Na Wyspach Brytyjskich, gdzie jedzenie owsianki ma wielowiekową tradycję, potrawa ta była podstawą wyżywienia ciężko pracujących górników. źródło: NKJP: Agnieszka Grzelak: Porady dla seniorów Wielki powrót owsianki, Dziennik Zachodni, 2010-09-22 |
|
|
Mamy gospodarstwo rolne. Tata jeszcze żywo się tym interesuje. Do 95. roku życia sam orał koniem pole. źródło: NKJP: Małgorzat aTargosz: Wiekowy człowiek, Gazeta Krakowska, 2007-01-06 |
|
|
Korowód otwierało dwóch jeźdźców na koniach, za nimi szedł zespół „Szałamaje”, następnie bryczką jechali starostowie dożynek [...]. źródło: NKJP: RR: Od sierpa po kombajn, Gazeta Poznańska, 2001-08-28 |
|
|
Spięli i zawrócili konie, momentalnie poszli w galop, w cwał, we wściekły karier, przywierając do grzyw, nagląc wierzchowce krzykiem i uderzeniami pięt. źródło: NKJP: Andrzej Sapkowski: Wieża jaskółki, 2001 |
Odmiana
część mowy: rzeczownik
rodzaj gramatyczny: m2
| liczba pojedyncza | liczba mnoga | ||
|---|---|---|---|
| M. | koń |
konie |
|
| D. | konia |
koni |
|
| C. | koniowi |
koniom |
|
| B. | konia |
konie |
|
| N. | koniem |
końmi |
|
| Ms. | koniu |
koniach |
|
| W. | koniu |
konie |
2. w szachach
Definicja
Kwalifikacja tematyczna
CODZIENNE ŻYCIE CZŁOWIEKA Czas wolny gry i zabawy
Połączenia
- biały, czarny; szachowy koń
- ruch konia
- ruch koniem
- bić koniem jakąś figurę
Cytaty
|
Nie rozumiem sprzeczek ojca i Jurka nad rozłożoną szachownicą - gdyby cofnąć ruch koniem, a zaatakować pionem spod królowej, gdyby wieża nie stanęła tu, tylko tam, gdyby ofiarować gońca... źródło: NKJP: Ewa Nowacka: Może nie, może tak, 1995 |
|
|
Należy postawić na jednym z wolnych pól białego konia w ten sposób, by w możliwie najmniejszej ilości posunięć zbić nim wszystkie czarne pionki. źródło: Internet: Łamigłówki, www.magdasp.republika.pl |
|
|
Nie można zbić koniem atakującego gońca, ponieważ koń zasłania atak wieży. źródło: Internet: Szachy - królewska gra, www.matoszach.yoyo.pl |
Odmiana
część mowy: rzeczownik
rodzaj gramatyczny: m2
| liczba pojedyncza | liczba mnoga | ||
|---|---|---|---|
| M. | koń |
konie |
|
| D. | konia |
koni |
|
| C. | koniowi |
koniom |
|
| B. | konia |
konie |
|
| N. | koniem |
końmi |
|
| Ms. | koniu |
koniach |
|
| W. | koniu |
konie |
3. w gimnastyce
Definicja
Kwalifikacja tematyczna
CODZIENNE ŻYCIE CZŁOWIEKA Sport przedmioty związane ze sportem
Połączenia
- koń gimnastyczny
- skok przez konia
- skakać przez konia
Cytaty
|
W Sydney zdobył pan brązowy medal w skoku przez konia. To pana najmocniejsza konkurencja? — Zdecydowanie tak. Mam ku temu szczególne predyspozycje: silne nogi, szybkość, mocne odbicie i odwagę [...]. źródło: NKJP: Andrzej Ayzan: Nigdy nie zdradzę Śląska, Dziennik Zachodni, 2001-06-29 |
|
|
W skład drużyny wchodzi pięć zawodniczek. Każda musi wykonać układ obowiązkowy czyli ćwiczenia na poręczach, na równoważni, skok przez konia i ćwiczenia wolne – na macie, bez przyrządów. źródło: NKJP: ASZ: Nasze złote dziewczyny, Trybuna Śląska, 2001-11-27 |
|
|
Skok przez stół gimnastyczny nazywany też skokiem przez konia – jedna z konkurencji w gimnastyce sportowej, polegająca na przeskoczeniu stołu gimnastycznego (po odbiciu się od niego) z zaprezentowaniem w locie elementów gimnastycznych. źródło: Internet: Skok (gimanstyka), www.wikipedia.pl |
Odmiana
część mowy: rzeczownik
rodzaj gramatyczny: m2
| liczba pojedyncza | liczba mnoga | ||
|---|---|---|---|
| M. | koń |
konie |
|
| D. | konia |
koni |
|
| C. | koniowi |
koniom |
|
| B. | konia |
konie |
|
| N. | koniem |
końmi |
|
| Ms. | koniu |
koniach |
|
| W. | koniu |
konie |
4. handlujący
Definicja
Kwalifikacja tematyczna
CODZIENNE ŻYCIE CZŁOWIEKA Czas wolny rozrywka
CZŁOWIEK W SPOŁECZEŃSTWIE Biznes handel i usługi
Relacje znaczeniowe
| synonimy: | konik |
Cytaty
|
Kina absolutnie nie tracą przez koni, a w pewnych sytuacjach, gdy konie kupią więcej biletów niż przyjdzie widzów, wręcz zyskują - tak więc argument o rozwoju ulubionego kina jest nietrafiony. źródło: NKJP: Internet |
Odmiana
część mowy: rzeczownik
rodzaj gramatyczny: m1
| liczba pojedyncza | liczba mnoga | ||
|---|---|---|---|
| M. | koń |
konie |
ndepr |
| konie |
depr | ||
| D. | konia |
koni |
|
| C. | koniowi |
koniom |
|
| B. | konia |
koni |
|
| N. | koniem |
koniami |
|
| Ms. | koniu |
koniach |
|
| W. | koniu |
konie |
ndepr |
| konie |
depr |
Frazeologizmy
czarny koń
dzień konia
jakby ktoś kogoś na sto koni wsadził
konia z rzędem
koń angielski
koń arabski
koń by się uśmiał
koń fiordzki
koń huculski
koń mechaniczny
koń pod wierzch
koń pod siodło
koń pod wierzch
koń pod siodło
koń siodłowy
koń śląski
koń trojański
ktoś kopie się z koniem
ktoś postawił na dobrego konia
ktoś postawił na właściwego konia
ktoś postawił na złego konia
ktoś postawił na niewłaściwego konia
ktoś postawił wóz przed koniem
ktoś robi w konia kogoś
ktoś stawia na dobrego konia
ktoś stawia na właściwego konia
ktoś stawia na złego konia
ktoś stawia na niewłaściwego konia
ktoś stawia wóz przed koniem
ktoś wali konia
ktoś trzepie konia
ktoś zjadłby konia z kopytami
ktoś zna się jak łyse konie
ktoś zrobił w konia kogoś
ktoś zwalił konia
można konie kraść z kimś
poszły konie po betonie
rozstawne konie
stary koniu
stary koń
Przysłowia
Darowanemu koniowi nie patrzy się w zęby
Darowanemu koniowi w zęby się nie patrzy
Darowanemu koniowi w zęby się nie zagląda
Darowanemu koniowi nie zagląda się w zęby
Darowanemu koniowi w zęby się nie patrzy
Darowanemu koniowi w zęby się nie zagląda
Darowanemu koniowi nie zagląda się w zęby
Jak / Jeśli spadać, to z wysokiego konia
Jak / Jeśli spaść, to z wysokiego konia
Konia kują, (a) żaba nogę podstawia
Gdzie konie kują, żaba nogę podstawia
Koń ma cztery nogi i też się potknie
Koń ma duży łeb, niech się martwi
Koń ma duży łeb, więc niech się martwi
Koń ma wielki łeb, niech się martwi
Koń ma wielki łeb, żeby się martwić
Koń ma duży łeb, więc niech się martwi
Koń ma wielki łeb, niech się martwi
Koń ma wielki łeb, żeby się martwić
Łaska pańska na pstrym koniu jeździ
Łaska pańska zawsze na pstrym koniu jeździ
Pańskie oko konia tuczy
Koń, jaki jest, każdy widzi