UKRYJ ODMIANĘ ROZWIŃ WSZYSTKO DRUKUJ

przysiąc

rzadziej przysięgnąć

Chronologizacja

SStp, SPXVI, SKN, SJPXVII, STR, SL, SWil: przysiądz, SJPWar, SJPDor, SJPSz, SJPDun, ISJP, PSWP, USJP

Odmiana

część mowy: czasownik

aspekt: dokonany

Tryb oznajmujący

Czas przyszły

liczba pojedyncza liczba mnoga
1 os. przysięgę
 przysiężemy
2 os. przysiężesz
 przysiężecie
3 os. przysięże
 przysięgą

Czas przeszły

liczba pojedyncza liczba mnoga
m ż n mo -mo
1 os. przysiągłem
+(e)m przysiągł
 przysięgłam
+(e)m przysięgła
 przysięgłom
+(e)m przysięgło
 przysięgliśmy
+(e)śmy przysięgli
 przysięgłyśmy
+(e)śmy przysięgły
2 os. przysiągłeś
+(e)ś przysiągł
 przysięgłaś
+(e)ś przysięgła
 przysięgłoś
+(e)ś przysięgło
 przysięgliście
+(e)ście przysięgli
 przysięgłyście
+(e)ście przysięgły
3 os. przysiągł
 przysięgła
 przysięgło
 przysięgli
 przysięgły

bezosobnik: przysięgnięto
przysiężono

Tryb rozkazujący

liczba pojedyncza liczba mnoga
1 os. przysiążmy
2 os. przysiąż
 przysiążcie

Tryb warunkowy

liczba pojedyncza liczba mnoga
m ż n mo -mo
1 os. przysiągłbym
bym przysiągł
 przysięgłabym
bym przysięgła
 przysięgłobym
bym przysięgło
 przysięglibyśmy
byśmy przysięgli
 przysięgłybyśmy
byśmy przysięgły
2 os. przysiągłbyś
byś przysiągł
 przysięgłabyś
byś przysięgła
 przysięgłobyś
byś przysięgło
 przysięglibyście
byście przysięgli
 przysięgłybyście
byście przysięgły
3 os. przysiągłby
by przysiągł
 przysięgłaby
by przysięgła
 przysięgłoby
by przysięgło
 przysięgliby
by przysięgli
 przysięgłyby
by przysięgły

bezosobnik: przysięgnięto by
przysiężono by

bezokolicznik: przysiąc

imiesłów przysłówkowy uprzedni: przysiągłszy

gerundium: przysiężenie

imiesłów przymiotnikowy bierny: przysiężony

Pochodzenie

psł. *prisęgti 'dosięgnąć, dotknąć'

Znaczenie 'złożyć przysięgę, ślubowanie' wtórne, powstało prawdopodobnie we frazie *prisęgti zemjǫ 'dotykać, dosięgać ziemi, chwytać ziemię', stąd 'złożyć ślubowanie, przysięgę (na ziemię)', w związku z rytuałem uroczystego ślubowania u dawnych Słowian, w czasie którego składający je dotykał ziemi albo ją spożywał, całował lub trzymał w ręku (Bor); zob.  sięgać 

Definicja

uroczyście obiecać lub zapewnić o prawdziwości czegoś, odwołując się do świętości

Warianty

Kwalifikacja tematyczna

CZŁOWIEK JAKO ISTOTA PSYCHICZNA Relacje międzyludzkie określenia relacji międzyludzkich

CZŁOWIEK JAKO ISTOTA PSYCHICZNA Ocena i wartościowanie wola, postawy, nastawienie człowieka wobec świata i życia

CZŁOWIEK W SPOŁECZEŃSTWIE Tradycja zwyczaje i obyczaje

Relacje znaczeniowe

hiperonimy:  obiecać, przyrzec

Połączenia

  • przysiąc miłość, uczciwość małżeńską, wierność, zemstę
  • przysiąc cesarzowi, królowi, mężowi, papieżowi, sobie w duchu, żonie
  • przysiąc na Biblię, na Boga, na ewangelię, na krucyfiks, na krzyż, na medalik Matki Boskiej, na śmierć, na zdrowie matki
  • przysiąc wobec Boga, wobec wszystkich
  • ktoś mógłby przysiąc

Cytaty

Kiedy dowiedziałem się, że zabili mi brata [...], przysiągłem tylko zemstę.

źródło: KWSJP: Henryk Panas: Na rozstajnych drogach, 1974

Wciągnął do spisku Urszulę, każąc jej przysiąc, że poprze go we wszystkim i wbrew wszystkiemu.

źródło: KWSJP: Monika Piątkowska: Krakowska żałoba, 2006

Przysiągł sobie, że jeśli ocaleje, powróci do ojca i nigdy więcej nie wyruszy w żadną podróż.

źródło: KWSJP: Tomasz Mirkowicz: Pielgrzymka do Ziemi Świętej Egiptu, 1999

Bratanek Sebastiana, Wacław Berzewiczy, adoptował Antonia i wobec delegacji najwyższej Rady Inków przysiągł opiekować się młodym księciem i dochować tajemnicy miejsca, w którym znalazła się trzecia część państwowego skarbu Inków.

źródło: KWSJP: Maciej Pinkwart: Zakopane i Tatry: przewodnik, 1995

Panie naczelniku. On mi na krzyż przysiągł...

źródło: KWSJP: Jan Brzechwa: Gdy owoc dojrzewa, 1958

Składnia

Rzosobowy + przysiąc +
(KOMU) + CO
Rzosobowy + przysiąc +
(KOMU) + że ZDANIE
Rzosobowy + przysiąc +
BEZOKOLICZNIK
Rzosobowy + przysiąc +
(KOMU) + na KOGO/CO
Data ostatniej modyfikacji: 21.08.2014
Copyright© Instytut Języka Polskiego PAN