UKRYJ ODMIANĘ ROZWIŃ WSZYSTKO DRUKUJ

rzec

Chronologizacja

1377, SStp

Pochodzenie

psł. *rekti, *rekǫ 'mówić, powiedzieć, nazwać'

1. powiedzieć

Definicja

książk.

powiedzieć (wytworzyć ciąg dźwięków)

Warianty

rzeknąć

Kwalifikacja tematyczna

CZŁOWIEK W SPOŁECZEŃSTWIE Język mówienie

Relacje znaczeniowe

synonimy:

powiedzieć, przerzec

Połączenia

rzec jakimś głosem, tonem
rzec z uśmiechem, ze smutkiem
rzec cicho, dobitnie, głośno, spokojnie; półgłosem

Cytaty

	Fortecki nie chciał najpierw nic mówić. Znowu wprowadził mój rower do środka. Potem rzekł, że skrzynka już się robi, ale nie chciał mi jej pokazać. źródło: NKJP: Wiesław Dymny, Opowiadania zwykłe, 1997 [data publ.]
	Mężczyzna ukłonił mu się i coś rzekł, lecz stary, nie poznawszy go widocznie, zmilczał, a później patrzył za nim długo jak za obcym. P. źródło: NKJP: Tadeusz Konwicki: Dziura w niebie, 1959
	[...] zapomniał już widocznie na obczyźnie mowy swojej ojczystej, bo nic nie rzekł, tylko nałożywszy czapkę, którą przedtem był zdjął na znak szacunku, usiadł na swoim miejscu, zatrzasnął drzwi i ruszył w milczeniu. . źródło: NKJP: Sławomir Mrożek, Opowiadania 1974-1979
	- Jeżeli trzeba, oddam mego syna - rzekł głucho Elizer. - Potrzeba jeszcze drugiego. Skąd wziąć? Żona Jahiela powiła niedawno chłopca... źródło: NKJP: Zofia Kossak: Przymierze, 1952

Odmiana

część mowy: czasownik

aspekt: dokonany

Tryb oznajmujący

Czas przyszły

	liczba pojedyncza	liczba mnoga
1 os.	rzeknę	rzekniemy
2 os.	rzekniesz	rzekniecie
3 os.	rzeknie	rzekną

Czas przeszły

	liczba pojedyncza			liczba mnoga
	m	ż	n	mo	-mo
1 os.	rzekłem +(e)m rzekł	rzekłam +(e)m rzekła	rzekłom +(e)m rzekło	rzekliśmy +(e)śmy rzekli	rzekłyśmy +(e)śmy rzekły
2 os.	rzekłeś +(e)ś rzekł	rzekłaś +(e)ś rzekła	rzekłoś +(e)ś rzekło	rzekliście +(e)ście rzekli	rzekłyście +(e)ście rzekły
3 os.	rzekł	rzekła	rzekło	rzekli	rzekły

bezosobnik: rzeknięto

Tryb rozkazujący

	liczba pojedyncza	liczba mnoga
1 os.		rzeknijmy
2 os.	rzeknij	rzeknijcie

Tryb warunkowy

	liczba pojedyncza			liczba mnoga
	m	ż	n	mo	-mo
1 os.	rzekłbym bym rzekł	rzekłabym bym rzekła	rzekłobym bym rzekło	rzeklibyśmy byśmy rzekli	rzekłybyśmy byśmy rzekły
2 os.	rzekłbyś byś rzekł	rzekłabyś byś rzekła	rzekłobyś byś rzekło	rzeklibyście byście rzekli	rzekłybyście byście rzekły
3 os.	rzekłby by rzekł	rzekłaby by rzekła	rzekłoby by rzekło	rzekliby by rzekli	rzekłyby by rzekły

bezosobnik: rzeknięto by

bezokolicznik: rzec

imiesłów przysłówkowy uprzedni: rzekłszy

gerundium: rzeknięcie

	liczba pojedyncza	liczba mnoga
M.	rzeknięcie	rzeknięcia
D.	rzeknięcia	rzeknięć
C.	rzeknięciu	rzeknięciom
B.	rzeknięcie	rzeknięcia
N.	rzeknięciem	rzeknięciami
Ms.	rzeknięciu	rzeknięciach
W.	rzeknięcie	rzeknięcia

imiesłów przymiotnikowy bierny: rzeknięty

	liczba pojedyncza
	m1	m2	m3	n1, n2	ż
	M.	rzeknięty	rzeknięty	rzeknięty	rzeknięte	rzeknięta
D.	rzekniętego	rzekniętego	rzekniętego	rzekniętego	rzekniętej
C.	rzekniętemu	rzekniętemu	rzekniętemu	rzekniętemu	rzekniętej
B.	rzekniętego	rzekniętego	rzeknięty	rzeknięte	rzekniętą
N.	rzekniętym	rzekniętym	rzekniętym	rzekniętym	rzekniętą
Ms.	rzekniętym	rzekniętym	rzekniętym	rzekniętym	rzekniętej

	liczba mnoga
	p1	m1 ndepr	m1 depr	pozostałe
	M.	rzeknięci	rzeknięci	rzeknięte	rzeknięte
D.	rzekniętych	rzekniętych	rzekniętych	rzekniętych
C.	rzekniętym	rzekniętym	rzekniętym	rzekniętym
B.	rzekniętych	rzekniętych	rzekniętych	rzeknięte
N.	rzekniętymi	rzekniętymi	rzekniętymi	rzekniętymi
Ms.	rzekniętych	rzekniętych	rzekniętych	rzekniętych

Składnia

Rz_osobowy	+	rzec	+	CO
Rz_osobowy	+	rzec	+	że ZDANIE
Rz_osobowy	+	rzec	+	MOWA WPROST

2. mówić

Definicja

książk.

mówić (wytwarzać ciągi dźwięków)

Kwalifikacja tematyczna

CZŁOWIEK W SPOŁECZEŃSTWIE Język mówienie

Relacje znaczeniowe

synonimy:

mówić

Cytaty

- A Jan Chryzostom, a Izydor, co piszą? - zawołał drugi erudyta [...]. - A święty Bernard z Clairvaux? Zabijać każe kacerzy, Maurów i bezbożników! Wieprzami ich nazywa nieczystymi. Zabijać takich, rzecze, to nie grzech! To na chwałę Bożą!

źródło: NKJP: Andrzej Sapkowski: Narrenturm, 2002

Posejdon [...] prosił Kulawca o uwolnienie spętanych; Ares da za to okup. Hefajstos nie ufał, więc Posejdon rzecze, że on sam zapłaci. Dopiero wtedy Kowal się zgodził.

źródło: NKJP: Zygmunt Kubiak: Mitologia Greków i Rzymian, 1997

Wchodzę, staję przy wieszaku, a Kasia [...] rzecze coś takiego: „Papież mówi, że już jest w porządku, że tekst jest już dla niego czytelny...”

źródło: NKJP: Paweł Głowacki: Dostawka, Dziennik Polski, 2005-10-14

Odmiana

część mowy: czasownik

aspekt: niedokonany

Tryb oznajmujący

Czas teraźniejszy

	liczba pojedyncza	liczba mnoga
1 os.	rzekę	rzeczemy
2 os.	rzeczesz	rzeczecie
3 os.	rzecze	rzeką

Czas przeszły

	liczba pojedyncza			liczba mnoga
	m	ż	n	mo	-mo
1 os.	rzekłem +(e)m rzekł	rzekłam +(e)m rzekła	rzekłom +(e)m rzekło	rzekliśmy +(e)śmy rzekli	rzekłyśmy +(e)śmy rzekły
2 os.	rzekłeś +(e)ś rzekł	rzekłaś +(e)ś rzekła	rzekłoś +(e)ś rzekło	rzekliście +(e)ście rzekli	rzekłyście +(e)ście rzekły
3 os.	rzekł	rzekła	rzekło	rzekli	rzekły

bezosobnik: rzeczono

Czas przyszły

	liczba pojedyncza			liczba mnoga
	m	ż	n	mo	-mo
1 os.	będę rzekł będę rzec	będę rzekła będę rzec	będę rzekło będę rzec	będziemy rzekli będziemy rzec	będziemy rzekły będziemy rzec
2 os.	będziesz rzekł będziesz rzec	będziesz rzekła będziesz rzec	będziesz rzekło będziesz rzec	będziecie rzekli będziecie rzec	będziecie rzekły będziecie rzec
3 os.	będzie rzekł będzie rzec	będzie rzekła będzie rzec	będzie rzekło będzie rzec	będą rzekli będą rzec	będą rzekły będą rzec

Tryb rozkazujący

	liczba pojedyncza	liczba mnoga
1 os.		rzeczmy
2 os.	rzecz	rzeczcie

Tryb warunkowy

	liczba pojedyncza			liczba mnoga
	m	ż	n	mo	-mo
1 os.	rzekłbym bym rzekł	rzekłabym bym rzekła	rzekłobym bym rzekło	rzeklibyśmy byśmy rzekli	rzekłybyśmy byśmy rzekły
2 os.	rzekłbyś byś rzekł	rzekłabyś byś rzekła	rzekłobyś byś rzekło	rzeklibyście byście rzekli	rzekłybyście byście rzekły
3 os.	rzekłby by rzekł	rzekłaby by rzekła	rzekłoby by rzekło	rzekliby by rzekli	rzekłyby by rzekły

bezosobnik: rzeczono by

bezokolicznik: rzec

imiesłów przysłówkowy współczesny: rzekąc

gerundium: rzeczenie

	liczba pojedyncza	liczba mnoga
M.	rzeczenie	rzeczenia
D.	rzeczenia	rzeczeń
C.	rzeczeniu	rzeczeniom
B.	rzeczenie	rzeczenia
N.	rzeczeniem	rzeczeniami
Ms.	rzeczeniu	rzeczeniach
W.	rzeczenie	rzeczenia

imiesłów przymiotnikowy czynny: rzekący

	liczba pojedyncza
	m1	m2	m3	n1, n2	ż
	M.	rzekący	rzekący	rzekący	rzekące	rzekąca
D.	rzekącego	rzekącego	rzekącego	rzekącego	rzekącej
C.	rzekącemu	rzekącemu	rzekącemu	rzekącemu	rzekącej
B.	rzekącego	rzekącego	rzekący	rzekące	rzekącą
N.	rzekącym	rzekącym	rzekącym	rzekącym	rzekącą
Ms.	rzekącym	rzekącym	rzekącym	rzekącym	rzekącej

	liczba mnoga
	p1	m1 ndepr	m1 depr	pozostałe
	M.	rzekący	rzekący	rzekące	rzekące
D.	rzekących	rzekących	rzekących	rzekących
C.	rzekącym	rzekącym	rzekącym	rzekącym
B.	rzekących	rzekących	rzekących	rzekące
N.	rzekącymi	rzekącymi	rzekącymi	rzekącymi
Ms.	rzekących	rzekących	rzekących	rzekących

imiesłów przymiotnikowy bierny: rzeczony

	liczba pojedyncza
	m1	m2	m3	n1, n2	ż
	M.	rzeczony	rzeczony	rzeczony	rzeczone	rzeczona
D.	rzeczonego	rzeczonego	rzeczonego	rzeczonego	rzeczonej
C.	rzeczonemu	rzeczonemu	rzeczonemu	rzeczonemu	rzeczonej
B.	rzeczonego	rzeczonego	rzeczony	rzeczone	rzeczoną
N.	rzeczonym	rzeczonym	rzeczonym	rzeczonym	rzeczoną
Ms.	rzeczonym	rzeczonym	rzeczonym	rzeczonym	rzeczonej

	liczba mnoga
	p1	m1 ndepr	m1 depr	pozostałe
	M.	rzeczeni	rzeczeni	rzeczone	rzeczone
D.	rzeczonych	rzeczonych	rzeczonych	rzeczonych
C.	rzeczonym	rzeczonym	rzeczonym	rzeczonym
B.	rzeczonych	rzeczonych	rzeczonych	rzeczone
N.	rzeczonymi	rzeczonymi	rzeczonymi	rzeczonymi
Ms.	rzeczonych	rzeczonych	rzeczonych	rzeczonych

Składnia

Rz_osobowy	+	rzec	+	(CO)
Rz_osobowy	+	rzec	+	że ZDANIE
Rz_osobowy	+	rzec	+	MOWA WPROST

3. przysłowie rzecze

Definicja

książk.

używane do zakomunikowania, że określony tekst lub określona grupa tekstów zawiera treść, która zostaje przytoczona lub scharakteryzowana w dalszej części zdania

Kwalifikacja tematyczna

ATEMATYCZNY

Relacje znaczeniowe

synonimy:

mówić

Połączenia

przysłowie, reguła rzecze

Cytaty

Tytuł jest nawiązaniem do starej prawdy, która rzecze, że czego Jaś się nie nauczy, tego Jan nie będzie umiał.

źródło: NKJP: Marek Śliperski, Od Jasia do Jana, Gazeta Ubezpieczeniowa, 2004-09-21

Dobre przysłowie rzecze - co się odwlecze, to nie uciecze.

źródło: NKJP: Internet

Odmiana

część mowy: czasownik

aspekt: niedokonany

Tryb oznajmujący

Czas teraźniejszy

	liczba pojedyncza			liczba mnoga
3 os.	rzecze			rzeką

Czas przeszły

	liczba pojedyncza			liczba mnoga
	m	ż	n	mo	-mo

Czas przyszły

	liczba pojedyncza			liczba mnoga
	m	ż	n	mo	-mo

Tryb warunkowy

	liczba pojedyncza			liczba mnoga
	m	ż	n	mo	-mo

Składnia

	+	rzec	+	że ZDANIE
	+	rzec	+	MOWA WPROST

Frazeologizmy

by tak rzec
rzec można

Przysłowia

Słowo się rzekło, kobyłka u płota
Słowo się rzekło, kobyłka u płotu
Słowo się rzekło...

Data ostatniej modyfikacji: 23.02.2022