Chronologizacja
Pochodzenie
może zach. psł. *gъpanъ 'władca, pan; ten który strzeże, strażnik'
Etymologia i pierwotna postać niepewne
1. pewien mężczyzna
Definicja
Kwalifikacja tematyczna
CZŁOWIEK JAKO ISTOTA FIZYCZNA Określenia fizyczności człowieka płeć
CZŁOWIEK JAKO ISTOTA PSYCHICZNA Relacje międzyludzkie określenia osób wchodzących w relacje międzyludzkie
Połączenia
- czterdziestoletni, pięćdziesięcioletni...; młody, starszy; jakiś, nieznany, obcy, pewien; miły, przystojny, zadbany pan
- pan około pięćdziesiątki
- pan z papierosem, z fajką
- pan w garniturze, w kapeluszu, w krawacie, w mundurze, w okularach, w płaszczu, w smokingu; w średnim wieku
Cytaty
|
- Wujku, jakiś pan do ciebie - oznajmiła młoda osoba z progu i zniknęła w drzwiach naprzeciwko. źródło: NKJP: Jerzy Stawiński: Piszczyk : 1997 |
|
|
W gabinecie zastawionym szafami zobaczyłam łysego, starszego pana w miękkich pantoflach. źródło: NKJP: Henryk Grynberg: Życie ideologiczne, osobiste, codzienne i artystyczne, 1998 |
|
|
Obok dyskutują zaciekle dwaj panowie z zaciśniętymi pięściami. źródło: NKJP: Roman Bratny: Kolumbowie — rocznik 20, 1977 |
Odmiana
część mowy: rzeczownik
rodzaj gramatyczny: m1
| liczba pojedyncza | liczba mnoga | ||
|---|---|---|---|
| M. | pan |
panowie |
ndepr |
| pany |
depr | ||
| D. | pana |
panów |
|
| C. | panu |
panom |
|
| B. | pana |
panów |
|
| N. | panem |
panami |
|
| Ms. | panu |
panach |
|
| W. | panie |
panowie |
ndepr |
| pany |
depr |
2. zamiast „ty”
Definicja
Kwalifikacja tematyczna
CZŁOWIEK W SPOŁECZEŃSTWIE Zasady współżycia społecznego zwroty grzecznościowe i zachowania akceptowane społecznie
CZŁOWIEK JAKO ISTOTA FIZYCZNA Określenia fizyczności człowieka płeć
Cytaty
|
Wie pan, co panu powiem? Nienawidzę tej biurokracji. źródło: NKJP: Mariusz Cieślik: Śmieszni kochankowie, 2004 |
|
|
- Chciałbym panu pomóc, dlatego musi pan być szczery. źródło: NKJP: Mariusz Cieślik: Śmieszni kochankowie, 2004 |
|
|
Pieniądze będą dla panów, minus nasza faktura za dodatkowe konsultacje. źródło: NKJP: Piotr Siemion: Finimondo: komedia romantyczna, 2004 |
|
|
Odprowadziła go do drzwi. Na progu rzekła: - Nie ma światła na schodach, proszę pana. - Dam sobie radę - odparł. źródło: NKJP: Andrzej Szczypiorski: Początek, 1990 |
|
|
- Przepraszam panów - słyszą raptem nad sobą. - Wybaczcie, że przeszkadzam. źródło: NKJP: Tadeusz Konwicki: Wiatr i pył, 2008 |
Odmiana
część mowy: rzeczownik
rodzaj gramatyczny: m1
| liczba pojedyncza | liczba mnoga | ||
|---|---|---|---|
| M. | pan |
panowie |
ndepr |
| pany |
depr | ||
| D. | pana |
panów |
|
| C. | panu |
panom |
|
| B. | pana |
panów |
|
| N. | panem |
panami |
|
| Ms. | panu |
panach |
|
| W. | panie |
panowie |
ndepr |
| pany |
depr |
3. w połączeniu np. z nazwiskiem
Definicja
Kwalifikacja tematyczna
CZŁOWIEK W SPOŁECZEŃSTWIE Zasady współżycia społecznego zwroty grzecznościowe i zachowania akceptowane społecznie
CZŁOWIEK JAKO ISTOTA FIZYCZNA Określenia fizyczności człowieka płeć
Połączenia
- pan Jan, Robert, Staszek; Kowalski, Nowak; doktor, magister, profesor; marszałek, przewodniczący
Cytaty
|
Zawsze był przy mnie pan doktor, panie rehabilitantki, pielęgniarki i salowe. źródło: NKJP: Paulina Skrzypek: Górka dała mi nowe, szczęśliwsze życie, Gazeta Ubezpieczeniowa, 2008-01-29 |
|
|
Za kilka tygodni przyszła na adres lokalu kartka od pana Roberta, że mi dziękuje za ten niezapomniany wieczór, cieszy się, że mnie poznał i że wkrótce napisze do mnie list. źródło: NKJP: Wiesław Myśliwski: Traktat o łuskaniu fasoli, 2007 |
|
|
Z panem Kwiatkowskim od samego początku stanęła umowa, że będą wracać pieszo, bo koniowi i tak trudno ciągnąć furę po polnej drodze. źródło: NKJP: Irena Jurgielewiczowa: Ten obcy, 1990 |
Odmiana
część mowy: rzeczownik
rodzaj gramatyczny: m1
| liczba pojedyncza | liczba mnoga | ||
|---|---|---|---|
| M. | pan |
panowie |
ndepr |
| pany |
depr | ||
| D. | pana |
panów |
|
| C. | panu |
panom |
|
| B. | pana |
panów |
|
| N. | panem |
panami |
|
| Ms. | panu |
panach |
|
| W. | panie |
panowie |
ndepr |
| pany |
depr |
4. władca
Definicja
Kwalifikacja tematyczna
CZŁOWIEK W SPOŁECZEŃSTWIE Zasady współżycia społecznego stosunki, grupy i organizacje społeczne
CZŁOWIEK I PRZYRODA Świat zwierząt hodowla i opieka nad zwierzętami; człowiek wobec zwierząt
Połączenia
- jego, mój, nasz pan; pan feudalny
- pan jakiejś ziemi (np. sieradzkiej)
Cytaty
|
Z daleka rozpoznawał kroki swego pana i nim dziedzic doszedł do stajni, Bursztyn rżał, ile sił. źródło: NKJP: Teresa Bojarska: Świtanie, przemijanie, 1996 |
|
|
Niektórzy z młodych niewolników ukradkiem ściągali resztki z mis i posilali się za plecami swych panów. źródło: NKJP: Halina Rudnicka: Uczniowie Spartakusa, 1996 |
|
|
Mimowolnie bawiąc się rękojeścią sztyletu, objawiłem zdumienie, że tak możny pan okazuje zaufanie mało znaczącemu chudopachołkowi z dalekiego kraju. źródło: NKJP: Witold Jabłoński: Uczeń czarnoksiężnika, 2003 |
|
|
Chińczycy wyzwolili przecież lud tybetański od ucisku kleru, klasztorów i panów władających ziemią oraz ludźmi. źródło: NKJP: Krzysztof Mroziewicz: Szachy na dachu, Polityka, 2006-05-20 |
|
|
Wcześniej chłopi hiszpańscy, portugalscy czy włoscy nie dysponowali swoją osobą, gdyż byli zależni od panów feudalnych. źródło: NKJP: Andrzej Chwalba: Historia powszechna. Wiek XIX, 2008 |
Odmiana
część mowy: rzeczownik
rodzaj gramatyczny: m1
| liczba pojedyncza | liczba mnoga | ||
|---|---|---|---|
| M. | pan |
panowie |
ndepr |
| pany |
depr | ||
| D. | pana |
panów |
|
| C. | panu |
panom |
|
| B. | pana |
panów |
|
| N. | panem |
panami |
|
| Ms. | panu |
panach |
|
| W. | panie |
panowie |
ndepr |
| pany |
depr |
Składnia
|
+ | pan | + |
(CZYJ)
|
|
|
+ | pan | + |
(CZEGO)
|
5. bogacz
Definicja
Kwalifikacja tematyczna
CZŁOWIEK W SPOŁECZEŃSTWIE Finanse własność
Połączenia
- prawdziwy, wielki pan
Cytaty
|
O, wielki pan był ten twój brat. Widziałem go, ale to dawniej, dawniej. Limuzyną kiedyś tu przyjechał, czarną, pamiętam. Taki pan, a poznał mnie. źródło: NKJP: Wiesław Myśliwski: Kamień na kamieniu, 2008 |
|
|
O poruczniku można byłoby godzinami. Prawdziwy pan - wysoki, postawny, rozmowny, życiowy, dusza po prostu. źródło: NKJP: Joanna Siedlecka: Jaśnie panicz: o Witoldzie Gombrowiczu, 2003 |
Odmiana
część mowy: rzeczownik
rodzaj gramatyczny: m1
| liczba pojedyncza | liczba mnoga | ||
|---|---|---|---|
| M. | pan |
panowie |
ndepr |
| pany |
depr | ||
| D. | pana |
panów |
|
| C. | panu |
panom |
|
| B. | pana |
panów |
|
| N. | panem |
panami |
|
| Ms. | panu |
panach |
|
| W. | panie |
panowie |
ndepr |
| pany |
depr |
6. dla gosposi
Definicja
Kwalifikacja tematyczna
CZŁOWIEK W SPOŁECZEŃSTWIE Zasady współżycia społecznego stosunki, grupy i organizacje społeczne
CODZIENNE ŻYCIE CZŁOWIEKA Najbliższe środowisko życia człowieka dom/inne miejsca zamieszkania i ich otoczenie
Połączenia
- gosposia i (jej) pan, służąca i jej (pan)
- pana nie ma w domu
Cytaty
|
Jeden to gosposię miał wyćwiczoną. „Pana ni ma” - zza firanki krzyczała, gdy tylko ktoś się zbliżał. źródło: NKJP: Aneta Augustyn: Wielki boom na krasnale, Gazeta Wyborcza, 1994-10-21 |
|
|
- Pan wyszedł z wachmistrzem kryminalnym Smolorzem - odkrzyknęła służąca. źródło: NKJP: Marek Krajewski: Koniec świata w Breslau, 2003 |
|
|
Przebiegły van Ruijven, domyślając się, co łączy pana i służącą, szuka sposobu, by Vermeer namalował portret Griet. źródło: NKJP: (MSZ): Dziewczyna Vermeera, Nasze Miasto Kraków, 2004-05-20 |
Odmiana
część mowy: rzeczownik
rodzaj gramatyczny: m1
| liczba pojedyncza | liczba mnoga | ||
|---|---|---|---|
| M. | pan |
panowie |
ndepr |
| pany |
depr | ||
| D. | pana |
panów |
|
| C. | panu |
panom |
|
| B. | pana |
panów |
|
| N. | panem |
panami |
|
| Ms. | panu |
panach |
|
| W. | panie |
panowie |
ndepr |
| pany |
depr |
7. od matematyki
Definicja
Kwalifikacja tematyczna
CZŁOWIEK W SPOŁECZEŃSTWIE Edukacja i oświata szkoła
Połączenia
- nasz pan
- pan od geografii, od fizyki, od gimnastyki, od matematyki, od polskiego, od wuefu
- pan skończył lekcje, spóźnił się (na lekcje)
Cytaty
|
Trochę boję się języka polskiego, bo nasz pan jest bardzo wymagający, ale myślę, że sobie poradzę. źródło: NKJP: Marek Zollner: Do szkoły marsz, Gazeta Wrocławska, 2002-09-02 |
|
|
W zeszłym roku poprosiłam do tańca pana od gimnastyki, powiedział, że gdybym była wyższa, toby mnie wziął do drużyny koszykówki - mam dobrą skoczność i refleks. źródło: NKJP: Ewa Nowacka: Może nie, może tak, 1995 |
|
|
Raz pan od geografii pyta go, jaki jest najwyższy szczyt w Afryce, a on, proszę pani, nie wiedział. źródło: NKJP: Adam Bahdaj: Wakacje z duchami, 1996 |
Odmiana
część mowy: rzeczownik
rodzaj gramatyczny: m1
| liczba pojedyncza | liczba mnoga | ||
|---|---|---|---|
| M. | pan |
panowie |
ndepr |
| pany |
depr | ||
| D. | pana |
panów |
|
| C. | panu |
panom |
|
| B. | pana |
panów |
|
| N. | panem |
panami |
|
| Ms. | panu |
panach |
|
| W. | panie |
panowie |
ndepr |
| pany |
depr |
Składnia
|
|
+ | pan | + |
(CZYJ)
|
|
|
+ | pan | + |
(od CZEGO)
|