UKRYJ ODMIANĘ ROZWIŃ WSZYSTKO DRUKUJ

żyć

Chronologizacja

2 połowa XIV w., SStp

Pochodzenie

psł. *žiti, živǫ

Przykłady pozostającego w etymologicznym związku psł. czasownika *živati widoczne dziś wyłącznie w formacjach przedrostkowych, np. do-żywać, od-żywać, s-po-żywać

1. 100 lat

Definicja

istnieć w sposób charakterystyczny dla żywych organizmów: oddychać, rosnąć, odżywiać się itd.

Kwalifikacja tematyczna

CZŁOWIEK JAKO ISTOTA FIZYCZNA

CZŁOWIEK I PRZYRODA Świat zwierząt

CZŁOWIEK I PRZYRODA Świat roślin

Relacje znaczeniowe

hiperonimy:

istnieć

Połączenia

żyć siedemdziesiąt, osiemdziesiąt... lat; wiele lat
nie żyć od roku, od trzech, od czterech, od dziesięciu... lat
żyć przez wiele lat
żyć w latach 1920-1990
żyć krótko, długo; wiecznie

Cytaty

	Immanuel Kant żył w latach 1724-1804, czyli w czasach oświecenia, ale zważywszy odkrywczość jego systemu, niemożliwe jest zrozumienie kantyzmu poprzez zgłębienie idei tej epoki. źródło: NKJP: Maria Szyszkowska: W poszukiwaniu sensu życia: po co nam filozofia, 1997
	Hoover pracował do ostatnich dni swego życia. [...] Zmarł 20 października 1964 r. w wieku 90 lat i 71 dni. Tylko jeden prezydent żył dłużej, mianowicie John Adams, który zmarł 4 lipca 1826 r. w wieku 90 lat i 247 dni. źródło: NKJP: Longin Pastusiak: Prezydenci Stanów Zjednoczonych Ameryki, 1999
	Statystycznie w naszym kraju mężczyźni żyją 70 lat - ale nie ci, którzy byli w służbach mundurowych. źródło: NKJP: Sprawozdanie stenograficzne z obrad Sejmu RP z dnia 04.04.2002
	W winie występuje paralela do życia ludzkiego - krzew winorośli żyje średnio tyle, ile trwa życie człowieka, a w połowie życia wydaje najlepszy owoc. źródło: NKJP: M.Barwicka: Pasja wina, Tygodnik Ciechanowski, 2007-01-01
	Dopiero w dwie godziny po porannym otwarciu oczu uświadomiłam sobie, że dziś są urodziny Krzysztofa i rocznica naszego ślubu. I że mój mąż nie żyje od ponad siedmiu lat [...]. źródło: NKJP: Sonia Raduńska: Kartki z białego zeszytu, 2008

Odmiana

część mowy: czasownik

aspekt: niedokonany

Tryb oznajmujący

Czas teraźniejszy

	liczba pojedyncza	liczba mnoga
1 os.	żyję	żyjemy
2 os.	żyjesz	żyjecie
3 os.	żyje	żyją

Czas przeszły

	liczba pojedyncza			liczba mnoga
	m	ż	n	mo	-mo
1 os.	żyłem +(e)m żył	żyłam +(e)m żyła	żyłom +(e)m żyło	żyliśmy +(e)śmy żyli	żyłyśmy +(e)śmy żyły
2 os.	żyłeś +(e)ś żył	żyłaś +(e)ś żyła	żyłoś +(e)ś żyło	żyliście +(e)ście żyli	żyłyście +(e)ście żyły
3 os.	żył	żyła	żyło	żyli	żyły

bezosobnik: żyto

Czas przyszły

	liczba pojedyncza			liczba mnoga
	m	ż	n	mo	-mo
1 os.	będę żył będę żyć	będę żyła będę żyć	będę żyło będę żyć	będziemy żyli będziemy żyć	będziemy żyły będziemy żyć
2 os.	będziesz żył będziesz żyć	będziesz żyła będziesz żyć	będziesz żyło będziesz żyć	będziecie żyli będziecie żyć	będziecie żyły będziecie żyć
3 os.	będzie żył będzie żyć	będzie żyła będzie żyć	będzie żyło będzie żyć	będą żyli będą żyć	będą żyły będą żyć

Tryb rozkazujący

	liczba pojedyncza	liczba mnoga
1 os.		żyjmy
2 os.	żyj	żyjcie

Tryb warunkowy

	liczba pojedyncza			liczba mnoga
	m	ż	n	mo	-mo
1 os.	żyłbym bym żył	żyłabym bym żyła	żyłobym bym żyło	żylibyśmy byśmy żyli	żyłybyśmy byśmy żyły
2 os.	żyłbyś byś żył	żyłabyś byś żyła	żyłobyś byś żyło	żylibyście byście żyli	żyłybyście byście żyły
3 os.	żyłby by żył	żyłaby by żyła	żyłoby by żyło	żyliby by żyli	żyłyby by żyły

bezosobnik: żyto by

bezokolicznik: żyć

imiesłów przysłówkowy współczesny: żyjąc

gerundium: życie

rodzaj gramatyczny: ndk

	liczba pojedyncza	liczba mnoga
M.	życie	życia
D.	życia	żyć
C.	życiu	życiom
B.	życie	życia
N.	życiem	życiami
Ms.	życiu	życiach
W.	życie	życia

imiesłów przymiotnikowy czynny: żyjący

	liczba pojedyncza
	m1	m2	m3	n1, n2	ż
	M.	żyjący	żyjący	żyjący	żyjące	żyjąca
D.	żyjącego	żyjącego	żyjącego	żyjącego	żyjącej
C.	żyjącemu	żyjącemu	żyjącemu	żyjącemu	żyjącej
B.	żyjącego	żyjącego	żyjący	żyjące	żyjącą
N.	żyjącym	żyjącym	żyjącym	żyjącym	żyjącą
Ms.	żyjącym	żyjącym	żyjącym	żyjącym	żyjącej

	liczba mnoga
	p1	m1 ndepr	m1 depr	pozostałe
	M.	żyjący	żyjący	żyjące	żyjące
D.	żyjących	żyjących	żyjących	żyjących
C.	żyjącym	żyjącym	żyjącym	żyjącym
B.	żyjących	żyjących	żyjących	żyjące
N.	żyjącymi	żyjącymi	żyjącymi	żyjącymi
Ms.	żyjących	żyjących	żyjących	żyjących

2. skromnie

Definicja

być w określonej sytuacji, w określonym stanie lub określonych warunkach (nazwanych przez podrzędny przysłówek lub grupę przyimkową) tak długo, że można sądzić, iż jest to na stałe związane z daną osobą

Kwalifikacja tematyczna

CZŁOWIEK JAKO ISTOTA FIZYCZNA Bieg życia

CODZIENNE ŻYCIE CZŁOWIEKA

Relacje znaczeniowe

synonimy:

bytować, egzystować

Połączenia

żyć bez gazu, bez prądu; bez poezji
żyć w biedzie, w dobrobycie, w dostatku; w niepewności, w nieświadomości, w obawie, w strachu; w zdrowiu; w jakiejś rodzinie; w jakichś warunkach; w niewoli; w demokracji, w komunizmie
żyć z alzheimerem, z gruźlicą, ze stwardnieniem rozsianym
żyć bezpiecznie, biednie, dobrze, dostatnio, godnie, nieszczęśliwie, normalnie, spokojnie, spontanicznie, skromnie, szczęśliwie, szybko, zdrowo, zwyczajnie

Cytaty

	Jan i Cecylia przywędrowali tu pięćset lat temu, postawili dom, mieli dwanaścioro dzieci i żyli szczęśliwie. źródło: NKJP: Leszek K. Talko: Dla Elizy, Magazyn Gazety Wyborczej, 1995-05-19
	Ludzie przybyli tu zaraz po ustąpieniu lodowca. Osiedlali się głównie na wybrzeżach. Żyli spokojnie zajmując się rybołówstwem i myślistwem. źródło: NKJP: W kraju 50 tysięcy jezior, Dziennik Polski, 2002-07-13
	Można było żyć w biedzie, ale starano się, by w stroju czy dekoracji izby nie było tego widać. Nawet biedni górale wykosztowywali się, by zamówić u krawca piękna parzenicę na portkach. źródło: NKJP: Aleksander Jackowski: Polska sztuka ludowa, 1974
	Religia Aborygenów, podobnie jak innych ludów żyjących w zbliżonych warunkach, jest silnie związana z naturą i ziemią - matką człowieka. źródło: NKJP: M.Barwicka: Święta na końcu świata, Tygodnik Ciechanowski, 2007-12-29
	Zuzanna nie mogła żyć dłużej w nieświadomości kim jest naprawdę, kim byli jej rodzice i co się z nimi stało. źródło: NKJP: Maria Nurowska: Panny i wdowy: zdrada, 1991

Odmiana

część mowy: czasownik

aspekt: niedokonany

Tryb oznajmujący

Czas teraźniejszy

	liczba pojedyncza	liczba mnoga
1 os.	żyję	żyjemy
2 os.	żyjesz	żyjecie
3 os.	żyje	żyją

Czas przeszły

	liczba pojedyncza			liczba mnoga
	m	ż	n	mo	-mo
1 os.	żyłem +(e)m żył	żyłam +(e)m żyła	żyłom +(e)m żyło	żyliśmy +(e)śmy żyli	żyłyśmy +(e)śmy żyły
2 os.	żyłeś +(e)ś żył	żyłaś +(e)ś żyła	żyłoś +(e)ś żyło	żyliście +(e)ście żyli	żyłyście +(e)ście żyły
3 os.	żył	żyła	żyło	żyli	żyły

bezosobnik: żyto

Czas przyszły

	liczba pojedyncza			liczba mnoga
	m	ż	n	mo	-mo
1 os.	będę żył będę żyć	będę żyła będę żyć	będę żyło będę żyć	będziemy żyli będziemy żyć	będziemy żyły będziemy żyć
2 os.	będziesz żył będziesz żyć	będziesz żyła będziesz żyć	będziesz żyło będziesz żyć	będziecie żyli będziecie żyć	będziecie żyły będziecie żyć
3 os.	będzie żył będzie żyć	będzie żyła będzie żyć	będzie żyło będzie żyć	będą żyli będą żyć	będą żyły będą żyć

Tryb rozkazujący

	liczba pojedyncza	liczba mnoga
1 os.		żyjmy
2 os.	żyj	żyjcie

Tryb warunkowy

	liczba pojedyncza			liczba mnoga
	m	ż	n	mo	-mo
1 os.	żyłbym bym żył	żyłabym bym żyła	żyłobym bym żyło	żylibyśmy byśmy żyli	żyłybyśmy byśmy żyły
2 os.	żyłbyś byś żył	żyłabyś byś żyła	żyłobyś byś żyło	żylibyście byście żyli	żyłybyście byście żyły
3 os.	żyłby by żył	żyłaby by żyła	żyłoby by żyło	żyliby by żyli	żyłyby by żyły

bezosobnik: żyto by

bezokolicznik: żyć

imiesłów przysłówkowy współczesny: żyjąc

gerundium: życie

rodzaj gramatyczny: ndk

	liczba pojedyncza	liczba mnoga
M.	życie	życia
D.	życia	żyć
C.	życiu	życiom
B.	życie	życia
N.	życiem	życiami
Ms.	życiu	życiach
W.	życie	życia

imiesłów przymiotnikowy czynny: żyjący

	liczba pojedyncza
	m1	m2	m3	n1, n2	ż
	M.	żyjący	żyjący	żyjący	żyjące	żyjąca
D.	żyjącego	żyjącego	żyjącego	żyjącego	żyjącej
C.	żyjącemu	żyjącemu	żyjącemu	żyjącemu	żyjącej
B.	żyjącego	żyjącego	żyjący	żyjące	żyjącą
N.	żyjącym	żyjącym	żyjącym	żyjącym	żyjącą
Ms.	żyjącym	żyjącym	żyjącym	żyjącym	żyjącej

	liczba mnoga
	p1	m1 ndepr	m1 depr	pozostałe
	M.	żyjący	żyjący	żyjące	żyjące
D.	żyjących	żyjących	żyjących	żyjących
C.	żyjącym	żyjącym	żyjącym	żyjącym
B.	żyjących	żyjących	żyjących	żyjące
N.	żyjącymi	żyjącymi	żyjącymi	żyjącymi
Ms.	żyjących	żyjących	żyjących	żyjących

Składnia

Rz_osobowy	+	żyć	+	JAK
Rz_osobowy	+	żyć	+	bez + CZEGO
Rz_osobowy	+	żyć	+	w + CZYM

3. z emerytury

Definicja

utrzymywać się

Kwalifikacja tematyczna

CODZIENNE ŻYCIE CZŁOWIEKA

Połączenia

żyć czyimś kosztem
żyć z datków, z dotacji, z zysków; z emerytury, z pracy, z renty, z zasiłku; z gospodarstwa rolnego, z hodowli, z produkcji czegoś, z rolnictwa, z rybołówstwa, z uprawy czegoś; ze sprzedaży czegoś
żyć na czyjś koszt

Cytaty

	Większość mieszkańców nie ma stałej pracy, część żyje z rent i emerytur reszta dorabia dorywczo w lesie i na budowach. źródło: NKJP: M.Raczyński: Zabił matkę gołymi pięściami, Tygodnik Ciechanowski, 2006-01-04
	Zimą zmarł Józef Czapski. Malarz, pisarz, wielka osobowość. Strata dla polskiej kultury, jeszcze większa dla mnie. Z czego teraz żyć? Byłam jego sekretarzem. źródło: NKJP: Manuela Gretkowska: Namiętnik, 2007
	[...] liczy sobie 44 lata, jest mężem i ojcem trójki dzieci. Żyje z rolnictwa, uprawia pole o powierzchni niewielkiej - 2,06 ha. źródło: NKJP: Zofia Sitarz: Tutaj łatwiej dojechać w zimie, Dziennik Polski, 2001-07-30
	Bieda w Lechu spowodowała, że nikt nie oczekiwał od zespołu walki o europejskie puchary. Żyjący ze sprzedaży czołowych graczy klub jest jednak rewelacją rozgrywek. źródło: NKJP: Robert Błoński: Rok w Poznaniu, Gazeta Wyborcza, 1999-03-12
	Ci, którzy ze mną latają, pozwalają mi czasem chwycić za drążek i posterować - opowiada. Latanie, co tu się oszukiwać, kosztuje, a żyjąc z renty nie można sobie na wiele pozwolić. źródło: NKJP: Połamaniec, Dziennik Polski, 2003-12-12

Odmiana

część mowy: czasownik

aspekt: niedokonany

Tryb oznajmujący

Czas teraźniejszy

	liczba pojedyncza	liczba mnoga
1 os.	żyję	żyjemy
2 os.	żyjesz	żyjecie
3 os.	żyje	żyją

Czas przeszły

	liczba pojedyncza			liczba mnoga
	m	ż	n	mo	-mo
1 os.	żyłem +(e)m żył	żyłam +(e)m żyła	żyłom +(e)m żyło	żyliśmy +(e)śmy żyli	żyłyśmy +(e)śmy żyły
2 os.	żyłeś +(e)ś żył	żyłaś +(e)ś żyła	żyłoś +(e)ś żyło	żyliście +(e)ście żyli	żyłyście +(e)ście żyły
3 os.	żył	żyła	żyło	żyli	żyły

bezosobnik: żyto

Czas przyszły

	liczba pojedyncza			liczba mnoga
	m	ż	n	mo	-mo
1 os.	będę żył będę żyć	będę żyła będę żyć	będę żyło będę żyć	będziemy żyli będziemy żyć	będziemy żyły będziemy żyć
2 os.	będziesz żył będziesz żyć	będziesz żyła będziesz żyć	będziesz żyło będziesz żyć	będziecie żyli będziecie żyć	będziecie żyły będziecie żyć
3 os.	będzie żył będzie żyć	będzie żyła będzie żyć	będzie żyło będzie żyć	będą żyli będą żyć	będą żyły będą żyć

Tryb rozkazujący

	liczba pojedyncza	liczba mnoga
1 os.		żyjmy
2 os.	żyj	żyjcie

Tryb warunkowy

	liczba pojedyncza			liczba mnoga
	m	ż	n	mo	-mo
1 os.	żyłbym bym żył	żyłabym bym żyła	żyłobym bym żyło	żylibyśmy byśmy żyli	żyłybyśmy byśmy żyły
2 os.	żyłbyś byś żył	żyłabyś byś żyła	żyłobyś byś żyło	żylibyście byście żyli	żyłybyście byście żyły
3 os.	żyłby by żył	żyłaby by żyła	żyłoby by żyło	żyliby by żyli	żyłyby by żyły

bezosobnik: żyto by

bezokolicznik: żyć

imiesłów przysłówkowy współczesny: żyjąc

gerundium: życie

rodzaj gramatyczny: ndk

	liczba pojedyncza	liczba mnoga
M.	życie	życia
D.	życia	żyć
C.	życiu	życiom
B.	życie	życia
N.	życiem	życiami
Ms.	życiu	życiach
W.	życie	życia

imiesłów przymiotnikowy czynny: żyjący

	liczba pojedyncza
	m1	m2	m3	n1, n2	ż
	M.	żyjący	żyjący	żyjący	żyjące	żyjąca
D.	żyjącego	żyjącego	żyjącego	żyjącego	żyjącej
C.	żyjącemu	żyjącemu	żyjącemu	żyjącemu	żyjącej
B.	żyjącego	żyjącego	żyjący	żyjące	żyjącą
N.	żyjącym	żyjącym	żyjącym	żyjącym	żyjącą
Ms.	żyjącym	żyjącym	żyjącym	żyjącym	żyjącej

	liczba mnoga
	p1	m1 ndepr	m1 depr	pozostałe
	M.	żyjący	żyjący	żyjące	żyjące
D.	żyjących	żyjących	żyjących	żyjących
C.	żyjącym	żyjącym	żyjącym	żyjącym
B.	żyjących	żyjących	żyjących	żyjące
N.	żyjącymi	żyjącymi	żyjącymi	żyjącymi
Ms.	żyjących	żyjących	żyjących	żyjących

Składnia

Rz _osobowy

żyć

z + CZEGO

4. w zgodzie z ludźmi

Definicja

być z kimś w jakichś stosunkach

Kwalifikacja tematyczna

CZŁOWIEK JAKO ISTOTA PSYCHICZNA Relacje międzyludzkie

Połączenia

żyć jakoś z bratem, z matką, z mężem, z ojcem, z siostrą, z żoną; z sąsiadami; z ludźmi
żyć w harmonii, w pokoju, w przyjaźni, w zgodzie
żyć dobrze, przyjaźnie, zgodnie, źle

Cytaty

	[...] mój dziadek, który był chłopem małorolnym i leży na cmentarzu koło Bożej Woli, i jego rodzice, byli światłymi ludźmi, bo żyli dobrze z sąsiadami, gospodarowali na roli i pozostawili po sobie dobrą pamięć [...]. źródło: NKJP: Sprawozdanie stenograficzne z obrad Sejmu RP z dnia 25.05.1995
	Uczestniczymy też w szkołach w dziele swoistej edukacji dzieci i młodzieży. Mówiąc im o życiu rdzennych mieszkańców Ameryki, nawiązujemy do życia dawnych mieszkańców ziem polskich – Słowian, żyjących zgodnie obok siebie, w harmonii z naturą. źródło: NKJP: S.Żagiel: Indianie Słowianom bliscy, Tygodnik Ciechanowski, 2005-06-07
	[...] pamiętałem ją jako grubą, niską i skwaszoną, teraz włosy miała porządne i uśmiech na twarzy; postanowiłem pogratulować bajgelmanowi, wiedziałem, że z żoną żyje źle, a teraz coś dobrego musiało się wydarzyć. źródło: NKJP: Marian Marzyński: Sennik polsko-żydowski, 2005
	Z ojcem nie żyję w zgodzie. Bił nas, w końcu wygonił z domu, kiedy siostra oblała egzamin z prawa jazdy, a brat nie zdał do następnej klasy. źródło: NKJP: Ewa Halewska: Przeszłość spod paragrafu, Nowiny Raciborskie, 2002-09-18
	W deklaracji przywódcy opowiedzieli się za „w pełni suwerennym, stabilnym i demokratycznym Irakiem, żyjącym w pokoju ze swymi sąsiadami i podążającym drogą postępu”. źródło: NKJP: (PAP): Z gospodarką w tle, Dziennik Polski, 2003-06-04

Odmiana

część mowy: czasownik

aspekt: niedokonany

Tryb oznajmujący

Czas teraźniejszy

	liczba pojedyncza	liczba mnoga
1 os.	żyję	żyjemy
2 os.	żyjesz	żyjecie
3 os.	żyje	żyją

Czas przeszły

	liczba pojedyncza			liczba mnoga
	m	ż	n	mo	-mo
1 os.	żyłem +(e)m żył	żyłam +(e)m żyła	żyłom +(e)m żyło	żyliśmy +(e)śmy żyli	żyłyśmy +(e)śmy żyły
2 os.	żyłeś +(e)ś żył	żyłaś +(e)ś żyła	żyłoś +(e)ś żyło	żyliście +(e)ście żyli	żyłyście +(e)ście żyły
3 os.	żył	żyła	żyło	żyli	żyły

bezosobnik: żyto

Czas przyszły

	liczba pojedyncza			liczba mnoga
	m	ż	n	mo	-mo
1 os.	będę żył będę żyć	będę żyła będę żyć	będę żyło będę żyć	będziemy żyli będziemy żyć	będziemy żyły będziemy żyć
2 os.	będziesz żył będziesz żyć	będziesz żyła będziesz żyć	będziesz żyło będziesz żyć	będziecie żyli będziecie żyć	będziecie żyły będziecie żyć
3 os.	będzie żył będzie żyć	będzie żyła będzie żyć	będzie żyło będzie żyć	będą żyli będą żyć	będą żyły będą żyć

Tryb rozkazujący

	liczba pojedyncza	liczba mnoga
1 os.		żyjmy
2 os.	żyj	żyjcie

Tryb warunkowy

	liczba pojedyncza			liczba mnoga
	m	ż	n	mo	-mo
1 os.	żyłbym bym żył	żyłabym bym żyła	żyłobym bym żyło	żylibyśmy byśmy żyli	żyłybyśmy byśmy żyły
2 os.	żyłbyś byś żył	żyłabyś byś żyła	żyłobyś byś żyło	żylibyście byście żyli	żyłybyście byście żyły
3 os.	żyłby by żył	żyłaby by żyła	żyłoby by żyło	żyliby by żyli	żyłyby by żyły

bezosobnik: żyto by

bezokolicznik: żyć

imiesłów przysłówkowy współczesny: żyjąc

gerundium: życie

rodzaj gramatyczny: ndk

	liczba pojedyncza	liczba mnoga
M.	życie	życia
D.	życia	żyć
C.	życiu	życiom
B.	życie	życia
N.	życiem	życiami
Ms.	życiu	życiach
W.	życie	życia

imiesłów przymiotnikowy czynny: żyjący

	liczba pojedyncza
	m1	m2	m3	n1, n2	ż
	M.	żyjący	żyjący	żyjący	żyjące	żyjąca
D.	żyjącego	żyjącego	żyjącego	żyjącego	żyjącej
C.	żyjącemu	żyjącemu	żyjącemu	żyjącemu	żyjącej
B.	żyjącego	żyjącego	żyjący	żyjące	żyjącą
N.	żyjącym	żyjącym	żyjącym	żyjącym	żyjącą
Ms.	żyjącym	żyjącym	żyjącym	żyjącym	żyjącej

	liczba mnoga
	p1	m1 ndepr	m1 depr	pozostałe
	M.	żyjący	żyjący	żyjące	żyjące
D.	żyjących	żyjących	żyjących	żyjących
C.	żyjącym	żyjącym	żyjącym	żyjącym
B.	żyjących	żyjących	żyjących	żyjące
N.	żyjącymi	żyjącymi	żyjącymi	żyjącymi
Ms.	żyjących	żyjących	żyjących	żyjących

Składnia

Rz_osobowy	+	żyć	+	JAK + (z + KIM)
Rz_osobowy	+	żyć	+	w + CZYM + (z + KIM)

5. w lesie

Definicja

mieszkać w określonym miejscu

Kwalifikacja tematyczna

CODZIENNE ŻYCIE CZŁOWIEKA Najbliższe środowisko życia człowieka

CZŁOWIEK I PRZYRODA Świat zwierząt zwyczaje i zachowania zwierząt

Relacje znaczeniowe

hiperonimy:

mieszkać

Połączenia

żyć za granicą
żyć na odludziu, na wsi; pod jednym dachem; w Krakowie, w Poznaniu, w Warszawie...; w Polsce, w Rosji, w Szwecji...; w kraju; w mieście; w jeziorze, w lesie, w morzu, w rzece

Cytaty

	Gdy Litwini żyli jeszcze w kniejach i jarach, tutaj już kwitła kultura. Koloniści greccy, a potem rzymscy na wybrzeżu Morza Czarnego zakładali miasta. źródło: NKJP: K.Jakubowski: Z Mickiewiczem na Krymie, Tygodnik Ciechanowski, 2005-02-11
	Podstawowe cele strategiczne, jakie wyznaczono, to: zwiększenie ruchu turystycznego w Krakowie, zainteresowania inwestycjami w naszym mieście oraz zadowolenia mieszkańców z faktu, że żyją w Krakowie. źródło: NKJP: Monitoring satysfakcji, Dziennik Polski, 2003-08-26
	Kuna leśna żyje w lasach całego kraju, najchętniej w gęstych lasach mieszanych. źródło: NKJP: Stanisław Godlewski: Vademecum myśliwego, 1955
	Filozoficzna opowieść o ludzkim życiu. Głównymi bohaterami są dwaj buddyjscy mnisi żyjący na odludziu w małej świątyni. źródło: NKJP: /MB/: 'Filmostrada' w 'Galaktyce': Echo Dnia, 2005-03-11
	Rumunia jest dla mnie wszystkim. Wiem, że ludzie czekają na nas. Że przyjedziemy z najdalszych zakątków Europy, żeby dać Rumunom trochę radości. Wkładamy w grę całe serce. Żyjąc za granicą przynajmniej to możemy zrobić. źródło: NKJP: Dariusz Wołowski: Kapitan reprezentacji Rumunii Gheorghe Hagi specjalnie dla \„Gazety\”, Gazeta Wyborcza, 1995-03-31

Odmiana

część mowy: czasownik

aspekt: niedokonany

Tryb oznajmujący

Czas teraźniejszy

	liczba pojedyncza	liczba mnoga
1 os.	żyję	żyjemy
2 os.	żyjesz	żyjecie
3 os.	żyje	żyją

Czas przeszły

	liczba pojedyncza			liczba mnoga
	m	ż	n	mo	-mo
1 os.	żyłem +(e)m żył	żyłam +(e)m żyła	żyłom +(e)m żyło	żyliśmy +(e)śmy żyli	żyłyśmy +(e)śmy żyły
2 os.	żyłeś +(e)ś żył	żyłaś +(e)ś żyła	żyłoś +(e)ś żyło	żyliście +(e)ście żyli	żyłyście +(e)ście żyły
3 os.	żył	żyła	żyło	żyli	żyły

bezosobnik: żyto

Czas przyszły

	liczba pojedyncza			liczba mnoga
	m	ż	n	mo	-mo
1 os.	będę żył będę żyć	będę żyła będę żyć	będę żyło będę żyć	będziemy żyli będziemy żyć	będziemy żyły będziemy żyć
2 os.	będziesz żył będziesz żyć	będziesz żyła będziesz żyć	będziesz żyło będziesz żyć	będziecie żyli będziecie żyć	będziecie żyły będziecie żyć
3 os.	będzie żył będzie żyć	będzie żyła będzie żyć	będzie żyło będzie żyć	będą żyli będą żyć	będą żyły będą żyć

Tryb rozkazujący

	liczba pojedyncza	liczba mnoga
1 os.		żyjmy
2 os.	żyj	żyjcie

Tryb warunkowy

	liczba pojedyncza			liczba mnoga
	m	ż	n	mo	-mo
1 os.	żyłbym bym żył	żyłabym bym żyła	żyłobym bym żyło	żylibyśmy byśmy żyli	żyłybyśmy byśmy żyły
2 os.	żyłbyś byś żył	żyłabyś byś żyła	żyłobyś byś żyło	żylibyście byście żyli	żyłybyście byście żyły
3 os.	żyłby by żył	żyłaby by żyła	żyłoby by żyło	żyliby by żyli	żyłyby by żyły

bezosobnik: żyto by

bezokolicznik: żyć

imiesłów przysłówkowy współczesny: żyjąc

gerundium: życie

rodzaj gramatyczny: ndk

	liczba pojedyncza	liczba mnoga
M.	życie	życia
D.	życia	żyć
C.	życiu	życiom
B.	życie	życia
N.	życiem	życiami
Ms.	życiu	życiach
W.	życie	życia

imiesłów przymiotnikowy czynny: żyjący

	liczba pojedyncza
	m1	m2	m3	n1, n2	ż
	M.	żyjący	żyjący	żyjący	żyjące	żyjąca
D.	żyjącego	żyjącego	żyjącego	żyjącego	żyjącej
C.	żyjącemu	żyjącemu	żyjącemu	żyjącemu	żyjącej
B.	żyjącego	żyjącego	żyjący	żyjące	żyjącą
N.	żyjącym	żyjącym	żyjącym	żyjącym	żyjącą
Ms.	żyjącym	żyjącym	żyjącym	żyjącym	żyjącej

	liczba mnoga
	p1	m1 ndepr	m1 depr	pozostałe
	M.	żyjący	żyjący	żyjące	żyjące
D.	żyjących	żyjących	żyjących	żyjących
C.	żyjącym	żyjącym	żyjącym	żyjącym
B.	żyjących	żyjących	żyjących	żyjące
N.	żyjącymi	żyjącymi	żyjącymi	żyjącymi
Ms.	żyjących	żyjących	żyjących	żyjących

Składnia

Rz_żywotny

żyć

GDZIE

6. w pamięci

Definicja

być stale aktualnym i nie ulegać zapomnieniu

Kwalifikacja tematyczna

KATEGORIE FIZYCZNE Cechy i właściwości czasu upływ czasu

Połączenia

pamięć, wspomnienie kogoś/czegoś żyje
żyć w pamięci, we wspomnieniach
żyć nadal, długo, krótko

Cytaty

	Na europejskiej prowincji kulturalnej ożywczą rolę pełniły od dawna okazjonalne występy zespołów pierwszorzędnych. Długo żyły w pamięci podróże Ludwika XVI, który jeżdżąc po Europie zabierał swój teatr. źródło: NKJP: Alina Kowalczykowa: Dramat i teatr romantyczny, 1997
	Inna historia, niekompletna i wyrywkowa, złożona nierzadko z różnych wersji tych samych zdarzeń, żyje we wspomnieniach byłych pracowników. źródło: NKJP: Beata Chomątowska: Noce przed mikrofonem, Dziennik Polski, 2001-06-30
	Były próby powlekania w legendę Wojaczka, Hłaski czy Bursy, nie przetrwało to jednak próby czasu. Stachura natomiast żył długo po swojej śmierci i zapewne nadal pamięć o nim kultywowana jest przez część młodzieży. źródło: NKJP: Ewa Baran: Zachwycić sobą wieczność, Dziennik Polski, 1999-11-06
	Niejedna sztuczna wielkość nie wytrzymuje krótkiej nawet pośmiertnej próby czasu, gdy tymczasem indywidualności prawdziwie wybitne, obdarzone ową siłą fatalną, o której pisze Słowacki, żyją długo w pamięci potomnych. źródło: NKJP: Stefan Kuczyński: O Ludwiku Kolankowskim (wspomnienie), 2006
	Z ufnością sięga po słuchawkę. Nie pamięta już, że słowa nie są wieczne, że nie żyją dłużej niż uczucia. źródło: NKJP: Hanna Samson: Pułapka na motyla, 2000

Odmiana

część mowy: czasownik

aspekt: niedokonany

Tryb oznajmujący

Czas teraźniejszy

	liczba pojedyncza	liczba mnoga
1 os.	żyję	żyjemy
2 os.	żyjesz	żyjecie
3 os.	żyje	żyją

Czas przeszły

	liczba pojedyncza			liczba mnoga
	m	ż	n	mo	-mo
1 os.	żyłem +(e)m żył	żyłam +(e)m żyła	żyłom +(e)m żyło	żyliśmy +(e)śmy żyli	żyłyśmy +(e)śmy żyły
2 os.	żyłeś +(e)ś żył	żyłaś +(e)ś żyła	żyłoś +(e)ś żyło	żyliście +(e)ście żyli	żyłyście +(e)ście żyły
3 os.	żył	żyła	żyło	żyli	żyły

bezosobnik: żyto

Czas przyszły

	liczba pojedyncza			liczba mnoga
	m	ż	n	mo	-mo
1 os.	będę żył będę żyć	będę żyła będę żyć	będę żyło będę żyć	będziemy żyli będziemy żyć	będziemy żyły będziemy żyć
2 os.	będziesz żył będziesz żyć	będziesz żyła będziesz żyć	będziesz żyło będziesz żyć	będziecie żyli będziecie żyć	będziecie żyły będziecie żyć
3 os.	będzie żył będzie żyć	będzie żyła będzie żyć	będzie żyło będzie żyć	będą żyli będą żyć	będą żyły będą żyć

Tryb rozkazujący

	liczba pojedyncza	liczba mnoga
1 os.		żyjmy
2 os.	żyj	żyjcie

Tryb warunkowy

	liczba pojedyncza			liczba mnoga
	m	ż	n	mo	-mo
1 os.	żyłbym bym żył	żyłabym bym żyła	żyłobym bym żyło	żylibyśmy byśmy żyli	żyłybyśmy byśmy żyły
2 os.	żyłbyś byś żył	żyłabyś byś żyła	żyłobyś byś żyło	żylibyście byście żyli	żyłybyście byście żyły
3 os.	żyłby by żył	żyłaby by żyła	żyłoby by żyło	żyliby by żyli	żyłyby by żyły

bezosobnik: żyto by

bezokolicznik: żyć

imiesłów przysłówkowy współczesny: żyjąc

gerundium: życie

rodzaj gramatyczny: ndk

	liczba pojedyncza	liczba mnoga
M.	życie	życia
D.	życia	żyć
C.	życiu	życiom
B.	życie	życia
N.	życiem	życiami
Ms.	życiu	życiach
W.	życie	życia

imiesłów przymiotnikowy czynny: żyjący

	liczba pojedyncza
	m1	m2	m3	n1, n2	ż
	M.	żyjący	żyjący	żyjący	żyjące	żyjąca
D.	żyjącego	żyjącego	żyjącego	żyjącego	żyjącej
C.	żyjącemu	żyjącemu	żyjącemu	żyjącemu	żyjącej
B.	żyjącego	żyjącego	żyjący	żyjące	żyjącą
N.	żyjącym	żyjącym	żyjącym	żyjącym	żyjącą
Ms.	żyjącym	żyjącym	żyjącym	żyjącym	żyjącej

	liczba mnoga
	p1	m1 ndepr	m1 depr	pozostałe
	M.	żyjący	żyjący	żyjące	żyjące
D.	żyjących	żyjących	żyjących	żyjących
C.	żyjącym	żyjącym	żyjącym	żyjącym
B.	żyjących	żyjących	żyjących	żyjące
N.	żyjącymi	żyjącymi	żyjącymi	żyjącymi
Ms.	żyjących	żyjących	żyjących	żyjących

7. marzeniami

Definicja

skupiać się na kimś lub na czymś, co uznajemy za najważniejsze, poświęcać się temu i myśleć tylko o tym

Kwalifikacja tematyczna

CZŁOWIEK JAKO ISTOTA PSYCHICZNA Ocena i wartościowanie wola, postawy, nastawienie człowieka wobec świata i życia

Połączenia

żyć chwilą, dniem dzisiejszym, jutrem, przeszłością, przyszłością; ideą, marzeniami, wspomnieniami; nadzieją; muzyką, poezją; siatkówką; egzaminami, pracą; jakimiś sprawami
żyć dla Boga, dla dzieci, dla innych, dla ludzi, dla rodziny; dla kraju, dla ojczyzny, dla Polski, dla wojska; dla idei, dla sprawy; dla pisania, dla przygody, dla sztuki; dla pieniędzy

Cytaty

	Teraz cała firma żyje siatkówką. Takich firm potrzeba więcej, żeby siatkówkę zachować, już nie mówię rozwijać, w Krakowie. źródło: NKJP: Lepiej byłoby się śmiać, Dziennik Polski, 1999-04-27
	Marzeniami nie można jednak żyć długo, wystarczy na nie paru sekund, mijają i potem jeszcze trudniej pogodzić się z rzeczywistością. źródło: NKJP: Irena Jurgielewiczowa: Ten obcy, 1961
	Dyrektor ledwo znalazł dla mnie czas, cała szkoła żyje przygotowaniami do egzaminów, to pierwsza matura na nowych zasadach. źródło: NKJP: Tomasz Konatkowski: Przystanek Śmierć, 2007
	[...] leczyła swych pacjentów lekami i własną dobrocią, sercem, i właściwie do ostatnich chwil żyła dla innych. Była człowiekiem niezwykłej dobroci, niezwykłego humanizmu i wyrozumiałości. źródło: NKJP: S.Żagiel: Wspomnienie o prawdziwym człowieku, Tygodnik Ciechanowski, 2008-02-09
	Same zaś bodźce metafizyczne, po krótkim czasie euforii, prowadzą do groźnych rozczarowań. Człowiek nie potrafi żyć długo czystą ideą, nawet najpiękniejszą. źródło: NKJP: Andrzej Kuśniewicz: Trzecie królestwo, 1970

Odmiana

część mowy: czasownik

aspekt: niedokonany

Tryb oznajmujący

Czas teraźniejszy

	liczba pojedyncza	liczba mnoga
1 os.	żyję	żyjemy
2 os.	żyjesz	żyjecie
3 os.	żyje	żyją

Czas przeszły

	liczba pojedyncza			liczba mnoga
	m	ż	n	mo	-mo
1 os.	żyłem +(e)m żył	żyłam +(e)m żyła	żyłom +(e)m żyło	żyliśmy +(e)śmy żyli	żyłyśmy +(e)śmy żyły
2 os.	żyłeś +(e)ś żył	żyłaś +(e)ś żyła	żyłoś +(e)ś żyło	żyliście +(e)ście żyli	żyłyście +(e)ście żyły
3 os.	żył	żyła	żyło	żyli	żyły

bezosobnik: żyto

Czas przyszły

	liczba pojedyncza			liczba mnoga
	m	ż	n	mo	-mo
1 os.	będę żył będę żyć	będę żyła będę żyć	będę żyło będę żyć	będziemy żyli będziemy żyć	będziemy żyły będziemy żyć
2 os.	będziesz żył będziesz żyć	będziesz żyła będziesz żyć	będziesz żyło będziesz żyć	będziecie żyli będziecie żyć	będziecie żyły będziecie żyć
3 os.	będzie żył będzie żyć	będzie żyła będzie żyć	będzie żyło będzie żyć	będą żyli będą żyć	będą żyły będą żyć

Tryb rozkazujący

	liczba pojedyncza	liczba mnoga
1 os.		żyjmy
2 os.	żyj	żyjcie

Tryb warunkowy

	liczba pojedyncza			liczba mnoga
	m	ż	n	mo	-mo
1 os.	żyłbym bym żył	żyłabym bym żyła	żyłobym bym żyło	żylibyśmy byśmy żyli	żyłybyśmy byśmy żyły
2 os.	żyłbyś byś żył	żyłabyś byś żyła	żyłobyś byś żyło	żylibyście byście żyli	żyłybyście byście żyły
3 os.	żyłby by żył	żyłaby by żyła	żyłoby by żyło	żyliby by żyli	żyłyby by żyły

bezosobnik: żyto by

bezokolicznik: żyć

imiesłów przysłówkowy współczesny: żyjąc

gerundium: życie

rodzaj gramatyczny: ndk

	liczba pojedyncza	liczba mnoga
M.	życie	życia
D.	życia	żyć
C.	życiu	życiom
B.	życie	życia
N.	życiem	życiami
Ms.	życiu	życiach
W.	życie	życia

imiesłów przymiotnikowy czynny: żyjący

	liczba pojedyncza
	m1	m2	m3	n1, n2	ż
	M.	żyjący	żyjący	żyjący	żyjące	żyjąca
D.	żyjącego	żyjącego	żyjącego	żyjącego	żyjącej
C.	żyjącemu	żyjącemu	żyjącemu	żyjącemu	żyjącej
B.	żyjącego	żyjącego	żyjący	żyjące	żyjącą
N.	żyjącym	żyjącym	żyjącym	żyjącym	żyjącą
Ms.	żyjącym	żyjącym	żyjącym	żyjącym	żyjącej

	liczba mnoga
	p1	m1 ndepr	m1 depr	pozostałe
	M.	żyjący	żyjący	żyjące	żyjące
D.	żyjących	żyjących	żyjących	żyjących
C.	żyjącym	żyjącym	żyjącym	żyjącym
B.	żyjących	żyjących	żyjących	żyjące
N.	żyjącymi	żyjącymi	żyjącymi	żyjącymi
Ms.	żyjących	żyjących	żyjących	żyjących

Składnia

Rz_osobowy	+	żyć	+	CZYM
Rz_osobowy	+	żyć	+	dla KOGO

8. uprawiać seks

Definicja

utrzymywać stosunki seksualne

Kwalifikacja tematyczna

CZŁOWIEK JAKO ISTOTA FIZYCZNA Budowa i funkcjonowanie ciała ludzkiego seksualność

Cytaty

Oskarżano ją od razu o niecne skłonności: przede wszystkim tajne romanse, stosunki seksualne z własnymi niewolnikami. Mężczyzna żył ze swymi niewolnymi służącymi, ale dla kobiety byłaby to hańba nie do zmazania.

źródło: NKJP: Jarosław Makowski: Kobiety uczą kościół, 2007

[...] potem się dowiedział, że zagrożeni są też narkomani, dzielący się strzykawkami, i żyjące z nimi kobiety, czyli całkiem inne sfery niż społeczność polska, w jakiej się obracał w New Jersey. Od wódki czy też od pani Staśki AIDS się nie dostawało.

źródło: NKJP: Piotr Niklewicz: Niezwykła kariera Antoniego K., 2006

Odmiana

część mowy: czasownik

aspekt: niedokonany

Tryb oznajmujący

Czas teraźniejszy

	liczba pojedyncza	liczba mnoga
1 os.	żyję	żyjemy
2 os.	żyjesz	żyjecie
3 os.	żyje	żyją

Czas przeszły

	liczba pojedyncza			liczba mnoga
	m	ż	n	mo	-mo
1 os.	żyłem +(e)m żył	żyłam +(e)m żyła	żyłom +(e)m żyło	żyliśmy +(e)śmy żyli	żyłyśmy +(e)śmy żyły
2 os.	żyłeś +(e)ś żył	żyłaś +(e)ś żyła	żyłoś +(e)ś żyło	żyliście +(e)ście żyli	żyłyście +(e)ście żyły
3 os.	żył	żyła	żyło	żyli	żyły

bezosobnik: żyto

Czas przyszły

	liczba pojedyncza			liczba mnoga
	m	ż	n	mo	-mo
1 os.	będę żył będę żyć	będę żyła będę żyć	będę żyło będę żyć	będziemy żyli będziemy żyć	będziemy żyły będziemy żyć
2 os.	będziesz żył będziesz żyć	będziesz żyła będziesz żyć	będziesz żyło będziesz żyć	będziecie żyli będziecie żyć	będziecie żyły będziecie żyć
3 os.	będzie żył będzie żyć	będzie żyła będzie żyć	będzie żyło będzie żyć	będą żyli będą żyć	będą żyły będą żyć

Tryb rozkazujący

	liczba pojedyncza	liczba mnoga
1 os.		żyjmy
2 os.	żyj	żyjcie

Tryb warunkowy

	liczba pojedyncza			liczba mnoga
	m	ż	n	mo	-mo
1 os.	żyłbym bym żył	żyłabym bym żyła	żyłobym bym żyło	żylibyśmy byśmy żyli	żyłybyśmy byśmy żyły
2 os.	żyłbyś byś żył	żyłabyś byś żyła	żyłobyś byś żyło	żylibyście byście żyli	żyłybyście byście żyły
3 os.	żyłby by żył	żyłaby by żyła	żyłoby by żyło	żyliby by żyli	żyłyby by żyły

bezosobnik: żyto by

bezokolicznik: żyć

imiesłów przysłówkowy współczesny: żyjąc

gerundium: życie

rodzaj gramatyczny: ndk

	liczba pojedyncza	liczba mnoga
M.	życie	życia
D.	życia	żyć
C.	życiu	życiom
B.	życie	życia
N.	życiem	życiami
Ms.	życiu	życiach
W.	życie	życia

imiesłów przymiotnikowy czynny: żyjący

	liczba pojedyncza
	m1	m2	m3	n1, n2	ż
	M.	żyjący	żyjący	żyjący	żyjące	żyjąca
D.	żyjącego	żyjącego	żyjącego	żyjącego	żyjącej
C.	żyjącemu	żyjącemu	żyjącemu	żyjącemu	żyjącej
B.	żyjącego	żyjącego	żyjący	żyjące	żyjącą
N.	żyjącym	żyjącym	żyjącym	żyjącym	żyjącą
Ms.	żyjącym	żyjącym	żyjącym	żyjącym	żyjącej

	liczba mnoga
	p1	m1 ndepr	m1 depr	pozostałe
	M.	żyjący	żyjący	żyjące	żyjące
D.	żyjących	żyjących	żyjących	żyjących
C.	żyjącym	żyjącym	żyjącym	żyjącym
B.	żyjących	żyjących	żyjących	żyjące
N.	żyjącymi	żyjącymi	żyjącymi	żyjącymi
Ms.	żyjących	żyjących	żyjących	żyjących

Składnia

Rz_osobowy

żyć

z KIM

Frazeologizmy

coś ledwo dyszy
coś ledwo żyje
daj żyć
jak żyję
jak długo żyję
ktoś jest za pan brat z czymś
ktoś żyje za pan brat z czymś
ktoś jest za pan brat z kimś
ktoś żyje za pan brat z kimś
ktoś nie wie, na/w jakim świecie żyje
ktoś żyje jak pies z kotem
ktoś żyje na kocią łapę
ktoś żyje na kartę rowerową
ktoś żyje na wiarę
ktoś żyje na kocią łapę
ktoś żyje na kartę rowerową
ktoś żyje na wiarę
ktoś żyje na walizkach
ktoś żyje pełną piersią
ktoś żyje własnym życiem
ktoś żyje swoim własnym życiem
ktoś żyje swoim życiem
ktoś żyje z dnia na dzień
ktoś/coś nie daje żyć komuś
ktoś/coś nie dał/dało żyć komuś
niech żyje ktoś/coś
żyć nie umierać
żywa skamieniałość
żyjąca skamieniałość

Data ostatniej modyfikacji: 20.10.2022