Chronologizacja
Wyraz poświadczony również w tekście "Bogurodzicy", datowanym często na wiek XIII (niekiedy nawet na okres wcześniejszy), jednak jego najstarszy zachowany zapis pochodzi dopiero z 1407 r.
Pochodzenie
psł. *matъka
Forma prasłowiańska jest zdrobnieniem od psł. *mati (> pol. mać) z przyrostkiem *-ъka.
1. mama
Definicja
Noty o użyciu
Używane także na określenie kobiety, która nie urodziła sama dziecka, ale prawnie uznała za swoje dziecko innych ludzi i wychowuje je jak własne dziecko.
Kwalifikacja tematyczna
CODZIENNE ŻYCIE CZŁOWIEKA Rodzina członkowie rodziny
Relacje znaczeniowe
Połączenia
- młoda; przyszła; biologiczna, naturalna, prawdziwa, rodzona, własna; adopcyjna; samotna; wielodzietna; dobra, kochająca, kochana, oddana, szczęśliwa, troskliwa, ukochana, wzorowa; wyrodna, zła; toksyczna; bezrobotna, niepracująca, zapracowana matka
- matka alkoholiczka; cesarzowa, królowa matka
- matka chłopca, dziecka, dziewczynki, męża, żony, pana młodego, panny młodej, (trojga, czworga, pięciorga, sześciorga,...) dzieci
- matka z dzieckiem
- matka i babcia; matka i brat; matka i córka; matka i ojciec; matka i żona; matka i syn
- dom; rodzina; choroba, śmierć; grób; instynkt, miłość; geny; mleko; łono, serce; obowiązki, rola; nazwisko (panieńskie, rodowe), imieniny, urodziny matki
- Dzień Matki
- kochać, odwiedzić/odwiedzać matkę
- zostać matką
- odziedziczyć po matce
Cytaty
|
Matka z siedmiorgiem dzieci została wyrzucona przez męża awanturnika na bruk tuż nad ranem [...]. źródło: KWSJP: (KIS): W starej szkole, Dziennik Polski, 2004-01-28 |
|
|
Moja matka umarła bardzo wcześnie, wcale jej nie pamiętałem, a ojciec zajmował się swoją nauką. Nie miałem babci ani żadnych innych krewnych. źródło: KWSJP: Krystyna Kofta: Sezon na papierówki, 2003 |
|
|
Nie potrzebujemy cię. Jesteś wyrodną matką, która odrzuca własne dziecko. źródło: KWSJP: Małgorzata Saramonowicz: Siostra, 1996 |
|
|
Aretha już w wieku 17 lat została matką, urodziła dwójkę dzieci. źródło: KWSJP: Grzegorz Brzozowicz, Filip Łobodziński: Sto płyt, które wstrząsnęły światem: kronnika czasów popkultury, 2000 |
|
|
Niepospolitymi walorami odznaczała się także matka Jana Sobieskiego, znana z mocnego charakteru, wielki odwagi i patriotyzmu. Będąc godną wnuczką Stanisław Żółkiewskiego, starała się zaszczepić od wczesnego dzieciństwa swym synom, Markowi i Janowi, umiłowanie ojczyzny, męstwo i szacunek dla bohaterów narodowych. źródło: KWSJP: Wojciech Fijałkowski: Szlakiem Jana III Sobieskiego, 1989 |
Odmiana
część mowy: rzeczownik
rodzaj gramatyczny: ż
| liczba pojedyncza | liczba mnoga | ||
|---|---|---|---|
| M. | matka |
matki |
|
| D. | matki |
matek |
|
| C. | matce |
matkom |
|
| B. | matkę |
matki |
|
| N. | matką |
matkami |
|
| Ms. | matce |
matkach |
|
| W. | matko |
matki |
Składnia
|
+ | matka | + |
CZYJA
|
|
|
+ | matka | + |
KOGO
|
2. samica
Definicja
Kwalifikacja tematyczna
CZŁOWIEK I PRZYRODA Świat zwierząt budowa i funkcjonowanie organizmów zwierzęcych
Relacje znaczeniowe
| hiperonimy: | samica |
Połączenia
- kocia, niedźwiedzia, ptasia... matka
- matka kociąt, szczeniąt, wilcząt...
- matka z młodymi
- matka i ojciec
Cytaty
|
Popardową (gmina Nawojowa) opanowały lisy. Matki z młodymi osiedlają się pod piwnicami domów i stodół, bo w lesie brakuje pożywienia, by wykarmić liczne potomstwo. źródło: NKJP: (SZEL): Drapieżniki w piwnicy, Dziennik Polski, 2002-05-31 |
|
|
Sippi otaczała najczulszą opieką zwłaszcza młode, bezradne zwierzęta. Jej instynkt opiekuńczy był tak wielki, że kiedy nasza kotka została matką, Sippi - słysząc kwilenie noworodków - usiłowała w czasie naszej nieobecności wygryźć drzwi, żeby się do nich dostać. źródło: KWSJP: Hanna Jurczak-Gucwińska: Zwierzęta w moim domu, 1975 |
|
|
Jednakowoż miłość i opiekuńczość skrzydlatej matki zaprawdę nie różni się od zachowań, postaw i reakcji matki wilcząt, niedźwiadków, kozich jagniąt... źródło: KWSJP: Stefan Maciejewski: Skrzydlate macierzyństwo, 1995, prasa |
|
|
8 sierpnia, na parkingu na Palenicy Białczańskiej doszło do spotkania obu niedźwiedzich matek. Silniejszą okazała się ta z dwójką młodych i odpędziła swoją przeciwniczkę. źródło: KWSJP: Jolanta Flach: Niedźwiedzie odwiedziny, 1999, prasa |
|
|
Oczywiście, że tak jest, nie o kukułkę jednak tu chodzi, lecz o różne gatunki ptasich matek (i ojców), które troskliwie wychowują cudze pisklę, a w danym wypadku pisklę kukułki. źródło: KWSJP: Piotr Korda: Zwierzęta też nie samym chlebem żyją, 1963 |
Odmiana
część mowy: rzeczownik
rodzaj gramatyczny: ż
| liczba pojedyncza | liczba mnoga | ||
|---|---|---|---|
| M. | matka |
matki |
|
| D. | matki |
matek |
|
| C. | matce |
matkom |
|
| B. | matkę |
matki |
|
| N. | matką |
matkami |
|
| Ms. | matce |
matkach |
|
| W. | matko |
matki |
Składnia
|
|
+ | matka | + |
CZYJA
|
|
|
+ | matka | + |
CZEGO
|
3. u owadów
Definicja
Kwalifikacja tematyczna
CZŁOWIEK I PRZYRODA Świat zwierząt owady
Relacje znaczeniowe
| synonimy: | królowa |
Połączenia
- pszczela matka
- królowa matka
Cytaty
|
Zima była bowiem długa i ciężka, straty w pasiekach są ogromne i zapotrzebowanie na pszczele matki, czyli królowe, już szacowane jest na około 5 tysięcy sztuk. źródło: KWSJP: Irena Imosa: Żegnamy supersamca, prasa, 2006 |
|
|
[...] w gnieździe os czy pszczół rozmnaża się (czyli przekazuje geny do następnego pokolenia) tylko jeden osobnik (królowa matka), a pozostałe osobniki płci żeńskiej są sterylne i zamiast inwestować we własne potomstwo, inwestują w opiekę nad matką i nad swoim rodzeństwem. źródło: NKJP: Zdzisława Piątek: Biologia wobec płci i seksu, 1994 |
|
|
Panie premierze, czy wie pan, dlaczego pszczoły w ulu mają miód? A to dlatego że wejście do ula jest ciasne, dobrze pilnowane, ulem rządzi jedna pszczela matka i co roku w tym ulu są wycinane trutnie. źródło: NKJP: Sprawozdanie stenograficzne z obrad Sejmu RP z dnia 26.07.2002 |
Odmiana
część mowy: rzeczownik
rodzaj gramatyczny: ż
| liczba pojedyncza | liczba mnoga | ||
|---|---|---|---|
| M. | matka |
matki |
|
| D. | matki |
matek |
|
| C. | matce |
matkom |
|
| B. | matkę |
matki |
|
| N. | matką |
matkami |
|
| Ms. | matce |
matkach |
|
| W. | matko |
matki |
4. w zakonie
Definicja
Kwalifikacja tematyczna
CZŁOWIEK W SPOŁECZEŃSTWIE Religia – kościół osoby związane z religią i kościołem
Połączenia
- matka generalna, przełożona
- matka przeorysza
Cytaty
|
Przeora czy matkę przełożoną wybierają wszyscy zakonnicy (ojcowie, czyli wyświęceni duchowni) lub zakonnice, które złożyły śluby, prowincjała - delegaci klasztorów, ojca generalnego - delegaci prowincji zakonnych z całego świata. źródło: KWSJP: Zdzisław Morawski: Watykan bez tajemnic, 1997 |
|
|
Posłaniec zawiezie list do przewielebnej matki przeoryszy, który siostra napisze dzisiaj [...]. źródło: KWSJP: Zofia Kossak: Błogosławiona wina, 1953 |
|
|
Kiedy w roku 1984 robiłam do „Tygodnika Powszechnego” wywiad z wieloletnią matką generalną zakonu, Anuncjatą, przyznała, że w pierwszych latach komuny same były rozpaczliwie pogubione: jak przestroić wychowanie, jak nas przygotować do życia na zewnątrz? źródło: KWSJP: Ewa Berberyusz: Moja teczka, 2006 |
Odmiana
część mowy: rzeczownik
rodzaj gramatyczny: ż
| liczba pojedyncza | liczba mnoga | ||
|---|---|---|---|
| M. | matka |
matki |
|
| D. | matki |
matek |
|
| C. | matce |
matkom |
|
| B. | matkę |
matki |
|
| N. | matką |
matkami |
|
| Ms. | matce |
matkach |
|
| W. | matko |
matki |
5. źródło
Definicja
Kwalifikacja tematyczna
ATEMATYCZNY
Cytaty
|
W powszechną skłonność do zdrady wierzę umiarkowanie, w powszechną głupotę, matkę wszelkiej nieprawości, wierzę bez zastrzeżeń. źródło: KWSJP: Jerzy Pilch: Donos na Ducha Świętego, 2005, prasa |
|
|
Cnotą roztropności wyróżniali się święci. Wiedzieli, że ona jest matką wszystkich cnót. źródło: Internet |
|
|
Już św. Paweł mówił, że chciwość jest matką wszelkiego zła. źródło: Internet |
Odmiana
część mowy: rzeczownik
rodzaj gramatyczny: ż
| liczba pojedyncza | liczba mnoga | ||
|---|---|---|---|
| M. | matka |
matki |
|
| D. | matki |
matek |
|
| C. | matce |
matkom |
|
| B. | matkę |
matki |
|
| N. | matką |
matkami |
|
| Ms. | matce |
matkach |
|
| W. | matko |
matki |
Inne uwagi
Zwykle lp
Składnia
|
|
+ | matka | + |
CZEGO
|
6. spółka
Definicja
Kwalifikacja tematyczna
CZŁOWIEK W SPOŁECZEŃSTWIE Biznes funkcjonowanie firm i przedsiębiorstw
CZŁOWIEK I TECHNIKA Urządzenia i maszyny funkcjonowanie urządzeń i maszyn
Połączenia
- firma, spółka; komisja; taśma; komputer matka
Cytaty
|
Informujemy, iż w skład grupy kapitałowej Emalia S. A. wchodzi 6 podmiotów zależnych, zawiązanych w formie spółek z ograniczoną odpowiedzialnością, których kapitały zostały w całości pokryte wyłącznie przez spółkę matkę. źródło: NKJP: Paweł Zieliński: Sprostowanie, Dziennik Polski, 2002-10-26 |
|
|
Pracownik kolektury pamiętał go. Poradził, że wszystko można sprawdzić w komputerze matce w centrali w Warszawie. źródło: KWSJP: Izabela Czuban: Gra w numerki z totolotkiem, 1999, prasa |
|
|
Gdy po dojściu do władzy Gierka, na moment odkręcono śrubę cenzury i była szansa wprowadzenia go na ekrany, okazało się, że gorliwcy zniszczyli taśmę matkę z najważniejszymi fragmentami wyjaśniającymi sens obrazu. Kikut filmu nigdy nie wszedł na ekrany. źródło: KWSJP: Elżbieta Baniewicz: Anna Dymna - ona to ja, 1997 |
|
|
Niech dzisiaj te banki zachodnie tylko z obracania tymi pieniędzmi mają 5% zysku, to jest ponad 3 mld dolarów, które co roku wywożą za granicę, bo albo były zwolnione z podatku wcześniej, albo dzisiaj rozliczają się w tych państwach, gdzie są siedziby ich firm matek, a nie tu, w Polsce. źródło: KWSKP: Sprawozdanie stenograficzne z obrad Sejmu RP z dnia 11.09.2002 |
Odmiana
część mowy: rzeczownik
rodzaj gramatyczny: ż
| liczba pojedyncza | liczba mnoga | ||
|---|---|---|---|
| M. | matka |
matki |
|
| D. | matki |
matek |
|
| C. | matce |
matkom |
|
| B. | matkę |
matki |
|
| N. | matką |
matkami |
|
| Ms. | matce |
matkach |
|
| W. | matko |
matki |