UKRYJ ODMIANĘ ROZWIŃ WSZYSTKO DRUKUJ

szary

Chronologizacja

SStp, SKN, SJPXVII, STR, SL, SWil, SJPWar, SJPDor, SJPSz, SJPDun, ISJP, PSWP, USJP

Pochodzenie

zach. psł. šarъ 'w kolorze popiołu, szary, popielaty'

Wynik drugiej palatalizacji spółgłosek tylnojęzykowych z wczesnopsł. *chěrъ (< *choi̯-ro-). Języki południowo- i wschodniosłowiańskie kontynuują prapostać *sěrъ.

1. kolor

Definicja

mający kolor powstały z połączenia koloru czarnego z kolorem białym

Noty o użyciu

Wyraz używany jako składnik terminów zoologicznych i botanicznych, np. wierzba szara, słowik szary.

Kwalifikacja tematyczna

KATEGORIE FIZYCZNE Cechy i właściwości materii kolory i światło

Relacje znaczeniowe

hiperonimy:

barwny, kolorowy

Połączenia

szary garnitur, kostium, mundur, płaszcz, sweter; koc; beton, kamień, papier; cień, dym, nalot; budynek, gmach; kolor; szara spódnica, sukienka; tektura, wełna; mgła, woda; koperta, torba; wykładzina; farba; barwa, tonacja; szare spodnie; płótno; linoleum; niebo; szare oczy; mury, ściany; chmury
szary od kurzu
szary jak popiół

Cytaty

	[...] Ojciec zaś zachowywał dyplomatyczne milczenie. Czasem tylko dostrzegałem w jego spokojnych, szarych oczach błysk rozbawienia. źródło: KWSJP: Kazimierz Dębnicki: Życie jak życie, 1986
	Kiedy wyjeżdżał z Katowic, szare chmury sypały szarym deszczem, pod nogami mlaskało błoto. źródło: KWSJP: Tak było..., Dziennik Polski, 2004-02-07
	Często błąkałam się samotnie po łąkach; kiedy w długim, ładnym szarym płaszczu i koronkowym kapeluszu z wielkim rondem wychodziłam na umówione spotkanie, odzyskiwałam siły, czułam się znowu odświeżona, miejska. źródło: KWSJP: Margit Kaffka: Barwy i lata, 1960
	Kaśka pamiętała dom, który tam stał: hotel Ocean, wysoki, szary budynek z ogromnymi oknami wystawowymi, w których manekiny bez głów demonstrowały eleganckie ubrania. źródło: KWSJP: Joanna Rudniańska: Miejsca, 1999
	Całość nieodparcie nasuwała skojarzenia z malowidłem, z tableau - jedynym ruchomym akcentem były bowiem krążące po szarym niebie czarne punkty wron. źródło: KWSJP: Andrzej Sapkowski: Narrenturm, 2002

Odmiana

część mowy: przymiotnik

Stopień równy

	liczba pojedyncza
	m1	m2	m3	n1, n2	ż
	M.	szary	szary	szary	szare	szara
D.	szarego	szarego	szarego	szarego	szarej
C.	szaremu	szaremu	szaremu	szaremu	szarej
B.	szarego	szarego	szary	szare	szarą
N.	szarym	szarym	szarym	szarym	szarą
Ms.	szarym	szarym	szarym	szarym	szarej
W.	szary	szary	szary	szare	szara

	liczba mnoga
	p1	m1 ndepr	m1 depr	pozostałe
	M.	szarzy	szarzy	szare	szare
D.	szarych	szarych	szarych	szarych
C.	szarym	szarym	szarym	szarym
B.	szarych	szarych	szarych	szare
N.	szarymi	szarymi	szarymi	szarymi
Ms.	szarych	szarych	szarych	szarych
W.	szarzy	szarzy	szare	szare

Składnia

	+	szary	+
szyk: neutralny

2. pochmurny

Definicja

pochmurny i przez to brzydki

Kwalifikacja tematyczna

CZŁOWIEK I PRZYRODA Pogoda warunki atmosferyczne

Relacje znaczeniowe

synonimy:

pochmurny

Połączenia

szary dzień, poranek, ranek; szare przedpołudnie, popołudnie
szary i brzydki, szary i chłodny, szary i deszczowy, szary i mglisty, szary i mokry, szary i ponury, szary i zimny

Cytaty

	Tylko trzy przecznice, za to szerokie jak wieczność w szary październikowy dzień, zapaćkany mżawką, kiedy nie chce się przystawać przed witrynami wytwornych sklepów [...]. źródło: NKJP: Kamila Sławińska: Nowy Jork. Przewodnik niepraktyczny, 2008
	Nie czekając już na żaden telefon i w ogóle na nic, w te ostatnie wietrzne, szare i mroźne dni przewłóczyłem się po mieście. źródło: KWSJP: Józef Czapski: Na nieludzkiej ziemi, 1947
	W szary styczniowy dzień przedstawiciele największych firm telekomunikacyjnych świata spotkali się w hotelu na placu Tiananmen w Pekinie. źródło: NKJP: John J. Keller; Marcus W. Brauchli: Ostatni taki rynek, The Wall Street Journal Europe, dodatek do Gazety Wyborczej, 1994-04-11
	Szary listopadowy ranek. Idę się przejść na pobliski plac Świętego Marka. źródło: NKJP: Literatura, Magazyn Gazety Wyborczej, 1995-02-24
	Teraz zajmie się właśnie wjeżdżającymi w las wozami, jakby to były bryły toczące się przez szare listopadowe popołudnie. źródło: NKJP: Marian Pankowski: Ksiądz Helena: wybór utworów dramatycznych, 1996

Odmiana

część mowy: przymiotnik

Stopień równy

	liczba pojedyncza
	m1	m2	m3	n1, n2	ż
	M.	szary	szary	szary	szare	szara
D.	szarego	szarego	szarego	szarego	szarej
C.	szaremu	szaremu	szaremu	szaremu	szarej
B.	szarego	szarego	szary	szare	szarą
N.	szarym	szarym	szarym	szarym	szarą
Ms.	szarym	szarym	szarym	szarym	szarej
W.	szary	szary	szary	szare	szara

	liczba mnoga
	p1	m1 ndepr	m1 depr	pozostałe
	M.	szarzy	szarzy	szare	szare
D.	szarych	szarych	szarych	szarych
C.	szarym	szarym	szarym	szarym
B.	szarych	szarych	szarych	szare
N.	szarymi	szarymi	szarymi	szarymi
Ms.	szarych	szarych	szarych	szarych
W.	szarzy	szarzy	szare	szare

Składnia

	+	szary	+
szyk: neutralny

3. ziemisty

Definicja

noszący oznaki zmęczenia lub choroby

Kwalifikacja tematyczna

CZŁOWIEK JAKO ISTOTA FIZYCZNA Określenia fizyczności człowieka wygląd

CZŁOWIEK JAKO ISTOTA FIZYCZNA Choroby i ich leczenie przyczyny, objawy i skutki chorób

Relacje znaczeniowe

synonimy:

poszarzały, ziemisty

Połączenia

szary odcień (cery, skóry); szara cera, twarz, skóra
szary i ziemisty, szary i zmęczony

Cytaty

	Staruszka klasnęła w ręce, po jej chudej szarej twarzy popłynęły szybko drobne łzy radości. źródło: KWSJP: Gorące południe. Opowiadania bułgarskie 1960-1966, 1967
	Szteppa został wprowadzony do celi, w której śmiertelnie wychudzony człowiek o szarej skórze uniósł z trudem głowę znad pryczy [...]. źródło: KWSJP: Michał Komar: Bestiariusz codzienny, 2003
	Bez potasu “więdniemy”, mamy brzydką, suchą, szarą cerę, matowe, łamliwe włosy, chorują paznokcie. źródło: KWSJP: Danuta Myłek: Alergie, 2001
	Stali naprzeciw siebie bez słowa do chwili, gdy dom cały przeszył ostry krzyk i do pokoju wpadł Paul z twarzą szarą ze strachu. źródło: KWSJP: Kathryn Johnston Noyes: Drabina Jakubowa, 1969

Odmiana

część mowy: przymiotnik

Stopień równy

	liczba pojedyncza
	m1	m2	m3	n1, n2	ż
	M.	szary	szary	szary	szare	szara
D.	szarego	szarego	szarego	szarego	szarej
C.	szaremu	szaremu	szaremu	szaremu	szarej
B.	szarego	szarego	szary	szare	szarą
N.	szarym	szarym	szarym	szarym	szarą
Ms.	szarym	szarym	szarym	szarym	szarej
W.	szary	szary	szary	szare	szara

	liczba mnoga
	p1	m1 ndepr	m1 depr	pozostałe
	M.	szarzy	szarzy	szare	szare
D.	szarych	szarych	szarych	szarych
C.	szarym	szarym	szarym	szarym
B.	szarych	szarych	szarych	szare
N.	szarymi	szarymi	szarymi	szarymi
Ms.	szarych	szarych	szarych	szarych
W.	szarzy	szarzy	szare	szare

Składnia

	+	szary	+
szyk: neutralny

4. niekolorowy

Definicja

niewyróżniający się wyrazistymi, zróżnicowanymi i ciekawymi barwami, a przez to robiący wrażenie smutnego i zaniedbanego

Kwalifikacja tematyczna

KATEGORIE FIZYCZNE Cechy i właściwości materii kolory i światło

KATEGORIE FIZYCZNE Cechy i właściwości materii jakość i intensywność

Połączenia

szara ulica; szare biuro, miasto, osiedle
szary i biedny, szary i brudny, szary i brzydki, szary i nędzny, szary i zaniedbany

Cytaty

	Nawet nauczył się lubić to brudne, szare miasto, mające jednak swoją atmosferę. źródło: KWSJP: Kinga Dunin: Tabu, 1998
	im dalej od środka, tym prędzej suną, przelatują, śmigają domy i całe kwartały szarych ulic, i głęboka studnia placu Unii, i zielone korony drzew, i dachy najeżone kominami, i wieże kościelne, i otwarte pola, i drogi, które nadbiegają ukosem. źródło: KWSJP: Janusz Meissner: Wiatr w podeszwach, 1976
	Nie chcieli chodzić w przepisowych dresach, nie świecili sportowymi lampasami, wtapiali się w szare podwórka, na których zbędną roślinność już dawno wypaliły złe wyziewy. źródło: KWSJP: Max Cegielski: Apokalipso, 2004
	Czasami nazywają ich „blokersami”. Niektórzy wtedy protestują, inni wyglądają na zadowolonych, bo taka subkulturowa etykieta pozwala na lepszą identyfikację w szarym osiedlu. źródło: NKJP: Marek Dębicki: Wyszli przed domy, Dziennik Polski, 2001-05-05

Odmiana

część mowy: przymiotnik

Stopień równy

	liczba pojedyncza
	m1	m2	m3	n1, n2	ż
	M.	szary	szary	szary	szare	szara
D.	szarego	szarego	szarego	szarego	szarej
C.	szaremu	szaremu	szaremu	szaremu	szarej
B.	szarego	szarego	szary	szare	szarą
N.	szarym	szarym	szarym	szarym	szarą
Ms.	szarym	szarym	szarym	szarym	szarej
W.	szary	szary	szary	szare	szara

	liczba mnoga
	p1	m1 ndepr	m1 depr	pozostałe
	M.	szarzy	szarzy	szare	szare
D.	szarych	szarych	szarych	szarych
C.	szarym	szarym	szarym	szarym
B.	szarych	szarych	szarych	szare
N.	szarymi	szarymi	szarymi	szarymi
Ms.	szarych	szarych	szarych	szarych
W.	szarzy	szarzy	szare	szare

Składnia

	+	szary	+
szyk: neutralny

5. przeciętny

Definicja

zwyczajny i niczym się niewyróżniający

Kwalifikacja tematyczna

KATEGORIE FIZYCZNE Cechy i właściwości materii jakość i intensywność

Relacje znaczeniowe

synonimy:

przeciętny

Połączenia

szary człowiek, obywatel; tłum; dzień; szara masa
szary i bezbarwny, szary i niepozorny, szary i nijaki, szary i prozaiczny, szary i przeciętny, szary i przyziemny

Cytaty

	[...] zasmakowałem w szpiegowskiej robocie: wywyższała mnie we własnym mniemaniu ponad szarą masą biurowych kolegów [...] źródło: KWSJP: Jerzy Stefan Stawiński: Smutnych losów, 1996
	Widzisz... ty się jednocześnie pragniesz wydawać jednym z nas, szarym i przeciętnym obywatelem, z drugiej strony nosisz stroje, które cię wyróżniają [...]. źródło: KWSJP: Ryszard Lassota: Tajemnica, 1978
	Ją, Kornelię, odgraniczał nieprzebyty mur przywilejów społecznych i towarzyskich od szarego tłumu, który istniał po to tylko, by jej służył. źródło: KWSJP: Teodor Jeske-Choiński: Gasnące słońce, 1958
	Partyjni bonzowie średniego szczebla, w tym oczywiście i Gierek, żyli na specjalnej stopie nieporównywalnej z poziomem życia szarych ludzi. źródło: KWSJP: Janusz Rolicki: Edward Gierek: życie i narodziny legendy, 2002
	Artykuły Erenburga miały świeżość widzenia, czucie człowieka, tego szarego żołnierza czy oficera sowieckiego, który walczył w najdzikszych warunkach, tego kolejarza, który nieraz osiemdziesiąt godzin nie mógł opuścić lokomotywy [...]. źródło: KWSJP: Józef Czapski: Na nieludzkiej ziemi, 1947

Odmiana

część mowy: przymiotnik

Stopień równy

	liczba pojedyncza
	m1	m2	m3	n1, n2	ż
	M.	szary	szary	szary	szare	szara
D.	szarego	szarego	szarego	szarego	szarej
C.	szaremu	szaremu	szaremu	szaremu	szarej
B.	szarego	szarego	szary	szare	szarą
N.	szarym	szarym	szarym	szarym	szarą
Ms.	szarym	szarym	szarym	szarym	szarej
W.	szary	szary	szary	szare	szara

	liczba mnoga
	p1	m1 ndepr	m1 depr	pozostałe
	M.	szarzy	szarzy	szare	szare
D.	szarych	szarych	szarych	szarych
C.	szarym	szarym	szarym	szarym
B.	szarych	szarych	szarych	szare
N.	szarymi	szarymi	szarymi	szarymi
Ms.	szarych	szarych	szarych	szarych
W.	szarzy	szarzy	szare	szare

Składnia

	+	szary	+
szyk: neutralny

6. nieciekawy

Definicja

monotonny, smutny, nudny i niczym nieurozmaicony

Kwalifikacja tematyczna

KATEGORIE FIZYCZNE Cechy i właściwości materii jakość i intensywność

CZŁOWIEK JAKO ISTOTA PSYCHICZNA Ocena i wartościowanie słownictwo oceniające

Relacje znaczeniowe

synonimy:

nijaki

Połączenia

szary dzień, miesiąc; szara codzienność, rzeczywistość; egzystencja; szare życie
szary i bezbarwny, szary i beznadziejny, szary i bolesny, szary i marny, szary i monotonny, szary i nieciekawy, szary i nudny, szary i przygnębiający, szary i pusty, szary i smutny, szary i trudny

Cytaty

	Marek przebiegł w myśli jeszcze raz przeszłość i przyszłość, uprzytomnił sobie bezbarwne, bezradosne, szare i chłodne jutro, potem ziewnął i mruknął: - Mam tego dosyć... źródło: KWSJP: Teodor Jeske-Choiński: Gasnące słońce, 1958
	Był urodzonym kobieciarzem, tylko szare życie w PRL skazało go na kobiety drugiego gatunku. źródło: KWSJP: Marcin Wolski: Alterland, 2003
	Na jednej transakcji zarabiali po kilka tysięcy dolarów prowizji. Musieli dzielić się ze znajomymi, ale i tak w szarej rzeczywistości radzieckiej, w której do niedawna w ogóle nie było wolno posiadać dolarów, były to sumy zawrotne. źródło: KWSJP: Marcin Wojciechowski: Pomarańczowy majdan, 2006
	[...] Niemen zawsze uciekał od wszelkich szablonów, co w szarej epoce gomułkowskiej małej stabilizacji musiało drażnić. źródło: KWSJP: Dziś, gdy Niemena brak, Dziennik Polski, 2004-01-23
	W dobie kiedy gwałt i przemoc są nieodzowną przyprawą szarych dni, ucieczka córki jednego z najbardziej znienawidzonych przywódców reżimu stanowiła co najwyżej ciekawostkę. źródło: KWSJP: Marcin Wolski: Enklawa.Neomatriarchat.Świnka, 1982

Odmiana

część mowy: przymiotnik

Stopień równy

	liczba pojedyncza
	m1	m2	m3	n1, n2	ż
	M.	szary	szary	szary	szare	szara
D.	szarego	szarego	szarego	szarego	szarej
C.	szaremu	szaremu	szaremu	szaremu	szarej
B.	szarego	szarego	szary	szare	szarą
N.	szarym	szarym	szarym	szarym	szarą
Ms.	szarym	szarym	szarym	szarym	szarej
W.	szary	szary	szary	szare	szara

	liczba mnoga
	p1	m1 ndepr	m1 depr	pozostałe
	M.	szarzy	szarzy	szare	szare
D.	szarych	szarych	szarych	szarych
C.	szarym	szarym	szarym	szarym
B.	szarych	szarych	szarych	szare
N.	szarymi	szarymi	szarymi	szarymi
Ms.	szarych	szarych	szarych	szarych
W.	szarzy	szarzy	szare	szare

Składnia

	+	szary	+
szyk: neutralny

Frazeologizmy

foka szara
istota szara
substancja szara
kangur szary
ktoś rządzi się jak szara gęś
niedźwiedź szary
olsza szara
ropucha szara
szara eminencja
szara godzina
szara mysz
szara myszka
szara pleśń
szara reneta
szara strefa
szara sfera
szare komórki
szare mydło
szary koniec
szary sos
urszulanka szara
urszulanki szare

Data ostatniej modyfikacji: 05.06.2013