przysiąc - Wielki słownik języka polskiego PAN

Definicja

uroczyście obiecać lub zapewnić o prawdziwości czegoś, odwołując się do świętości

Warianty

rzadziej przysięgnąć

Kwalifikacja tematyczna

CZŁOWIEK JAKO ISTOTA PSYCHICZNA

Relacje międzyludzkie

określenia relacji międzyludzkich

CZŁOWIEK JAKO ISTOTA PSYCHICZNA

Ocena i wartościowanie

wola, postawy, nastawienie człowieka wobec świata i życia

CZŁOWIEK W SPOŁECZEŃSTWIE

Tradycja

zwyczaje i obyczaje

Relacje znaczeniowe

hiperonimy:

obiecać
przyrzec

Połączenia

przysiąc miłość, uczciwość małżeńską, wierność, zemstę
przysiąc cesarzowi, królowi, mężowi, papieżowi, sobie w duchu, żonie
przysiąc na Biblię, na Boga, na ewangelię, na krucyfiks, na krzyż, na medalik Matki Boskiej, na śmierć, na zdrowie matki
przysiąc wobec Boga, wobec wszystkich
ktoś mógłby przysiąc

Cytaty

	Kiedy dowiedziałem się, że zabili mi brata [...], przysiągłem tylko zemstę. źródło: KWSJP: Henryk Panas: Na rozstajnych drogach, 1974
	Wciągnął do spisku Urszulę, każąc jej przysiąc, że poprze go we wszystkim i wbrew wszystkiemu. źródło: KWSJP: Monika Piątkowska: Krakowska żałoba, 2006
	Przysiągł sobie, że jeśli ocaleje, powróci do ojca i nigdy więcej nie wyruszy w żadną podróż. źródło: KWSJP: Tomasz Mirkowicz: Pielgrzymka do Ziemi Świętej Egiptu, 1999
	Bratanek Sebastiana, Wacław Berzewiczy, adoptował Antonia i wobec delegacji najwyższej Rady Inków przysiągł opiekować się młodym księciem i dochować tajemnicy miejsca, w którym znalazła się trzecia część państwowego skarbu Inków. źródło: KWSJP: Maciej Pinkwart: Zakopane i Tatry: przewodnik, 1995
	Panie naczelniku. On mi na krzyż przysiągł... źródło: KWSJP: Jan Brzechwa: Gdy owoc dojrzewa, 1958

Odmiana

część mowy: czasownik

aspekt: dokonany

Tryb oznajmujący

Czas przyszły

	liczba pojedyncza	liczba mnoga
1 os.	przysięgę	przysiężemy
2 os.	przysiężesz	przysiężecie
3 os.	przysięże	przysięgą

Czas przeszły

	liczba pojedyncza			liczba mnoga
	m	ż	n	mo	-mo
1 os.	przysiągłem +(e)m przysiągł	przysięgłam +(e)m przysięgła	przysięgłom +(e)m przysięgło	przysięgliśmy +(e)śmy przysięgli	przysięgłyśmy +(e)śmy przysięgły
2 os.	przysiągłeś +(e)ś przysiągł	przysięgłaś +(e)ś przysięgła	przysięgłoś +(e)ś przysięgło	przysięgliście +(e)ście przysięgli	przysięgłyście +(e)ście przysięgły
3 os.	przysiągł	przysięgła	przysięgło	przysięgli	przysięgły

bezosobnik: przysięgnięto
przysiężono

Tryb rozkazujący

	liczba pojedyncza	liczba mnoga
1 os.		przysiążmy
2 os.	przysiąż	przysiążcie

Tryb warunkowy

	liczba pojedyncza			liczba mnoga
	m	ż	n	mo	-mo
1 os.	przysiągłbym bym przysiągł	przysięgłabym bym przysięgła	przysięgłobym bym przysięgło	przysięglibyśmy byśmy przysięgli	przysięgłybyśmy byśmy przysięgły
2 os.	przysiągłbyś byś przysiągł	przysięgłabyś byś przysięgła	przysięgłobyś byś przysięgło	przysięglibyście byście przysięgli	przysięgłybyście byście przysięgły
3 os.	przysiągłby by przysiągł	przysięgłaby by przysięgła	przysięgłoby by przysięgło	przysięgliby by przysięgli	przysięgłyby by przysięgły

bezosobnik: przysięgnięto by
przysiężono by

bezokolicznik: przysiąc

imiesłów przysłówkowy uprzedni: przysiągłszy

gerundium: przysiężenie

rodzaj gramatyczny: dk

	liczba pojedyncza	liczba mnoga
M.	przysiężenie	przysiężenia
D.	przysiężenia	przysiężeń
C.	przysiężeniu	przysiężeniom
B.	przysiężenie	przysiężenia
N.	przysiężeniem	przysiężeniami
Ms.	przysiężeniu	przysiężeniach
W.	przysiężenie	przysiężenia

imiesłów przymiotnikowy bierny: przysiężony

	liczba pojedyncza
	m1	m2	m3	n1, n2	ż
	M.	przysiężony	przysiężony	przysiężony	przysiężone	przysiężona
D.	przysiężonego	przysiężonego	przysiężonego	przysiężonego	przysiężonej
C.	przysiężonemu	przysiężonemu	przysiężonemu	przysiężonemu	przysiężonej
B.	przysiężonego	przysiężonego	przysiężony	przysiężone	przysiężoną
N.	przysiężonym	przysiężonym	przysiężonym	przysiężonym	przysiężoną
Ms.	przysiężonym	przysiężonym	przysiężonym	przysiężonym	przysiężonej

	liczba mnoga
	p1	m1 ndepr	m1 depr	pozostałe
	M.	przysiężeni	przysiężeni	przysiężone	przysiężone
D.	przysiężonych	przysiężonych	przysiężonych	przysiężonych
C.	przysiężonym	przysiężonym	przysiężonym	przysiężonym
B.	przysiężonych	przysiężonych	przysiężonych	przysiężone
N.	przysiężonymi	przysiężonymi	przysiężonymi	przysiężonymi
Ms.	przysiężonych	przysiężonych	przysiężonych	przysiężonych

Składnia

Rz_osobowy	+	przysiąc	+	(KOMU) + CO
Rz_osobowy	+	przysiąc	+	(KOMU) + że ZDANIE
Rz_osobowy	+	przysiąc	+	BEZOKOLICZNIK
Rz_osobowy	+	przysiąc	+	(KOMU) + na KOGO/CO

Pochodzenie

psł. *prisęgti 'dosięgnąć, dotknąć'

Znaczenie 'złożyć przysięgę, ślubowanie' wtórne, powstało prawdopodobnie we frazie *prisęgti zemjǫ 'dotykać, dosięgać ziemi, chwytać ziemię', stąd 'złożyć ślubowanie, przysięgę (na ziemię)', w związku z rytuałem uroczystego ślubowania u dawnych Słowian, w czasie którego składający je dotykał ziemi albo ją spożywał, całował lub trzymał w ręku (Bor); zob. sięgać