Chronologizacja
Jako składnik wyrażenia Bieła Knęgyni [Beleknegini]
Pochodzenie
psł. *bělъ
1. kolor
Definicja
Noty o użyciu
Wyraz używany jako składnik terminów zoologicznych i botanicznych, np. akacja biała , wierzba biała , niedźwiedź biały , lis biały .
Wyraz używany w lm w znaczeniu rzeczownikowym 'białe pionki w szachach lub warcabach'.
Kwalifikacja tematyczna
KATEGORIE FIZYCZNE Cechy i właściwości materii kolory i światło
Połączenia
- biały fartuch, kitel, kołnierzyk, mankiet; kamień, marmur, papier; obrus; puch, szron, śnieg; lukier; samochód; dom, domek; bez; gołąb, orzeł; koń, pies; kolor; biała bluza, bluzka, komża, koszula, sukienka, suknia, szata; chusteczka, firanka, koronka, serwetka, pościel; kartka, koperta; izba; herbata, kapusta, kiełbasa, mąka, zasmażka; mewa; farba; barwa, tonacja; białe futro; płótno, prześcieradło; auto; tło; światło; zabarwienie; białe zęby; skarpetki; tablice; ściany, tynki; kwiaty; chmury, obłoki; szczyty (gór)
- biały od kurzu, od mąki, od słońca, od szronu, od śniegu; bielszy od mleka, od śniegu
- biały jak mleko, jak śnieg
- jaskrawo, lśniąco biały
- biały i czarny
Cytaty
|
Coś mu powiedziała, roześmiał się ukazując lśniąco białe zęby. źródło: KWSJP: Tadeusz Hołuj: Raj, 1972 |
|
|
Wyszła widać z kąpieli i stała bez ruchu, a jej białe ciało, bielsze od mleka, lśniło mokrością o różanych odblaskach jakby kwiat brzoskwini. źródło: KWSJP: Tadeusz Kudliński: Gniew o Szoszannę, 1963 |
|
|
Doskonale pamiętam go z tamtych lat, jego wysportowaną sylwetkę, charakterystyczny biały kitel chemika i oczywiście nieśmiertelne chodaki! źródło: KWSJP: Moja szczęśliwa trzynastka, Dziennik Polski - Pejzaż, 2004-02-07 |
|
|
Była to piękność z zagranicznego tygodnika. Na białą suknię zarzuciła karakuły, pożyczone przez mamę od przyjaciółki i sąsiadki, pani Tobołowskiej. źródło: KWSJP: Jerzy Stefan Stawiński: Smutnych losów, 1986 |
|
|
Ściany doliny zbliżają się tutaj do siebie, a potok płynie przez liczne wodospadziki, przybierając na jasnych kamieniach rzeczywiście białą barwę. źródło: KWSJP: Maciej Pinkwart: Zakopane i Tatry: przewodnik, 1995 |
Odmiana
część mowy: przymiotnik
Stopień równy
| liczba pojedyncza | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| m1 | m2 | m3 | n1, n2 | ż | |
| M. | biały |
biały |
biały |
białe |
biała |
| D. | białego |
białego |
białego |
białego |
białej |
| C. | białemu |
białemu |
białemu |
białemu |
białej |
| B. | białego |
białego |
biały |
białe |
białą |
| N. | białym |
białym |
białym |
białym |
białą |
| Ms. | białym |
białym |
białym |
białym |
białej |
| W. | biały |
biały |
biały |
białe |
biała |
| liczba mnoga | ||||
|---|---|---|---|---|
| p1 | m1 ndepr | m1 depr | pozostałe | |
| M. | biali |
biali |
białe |
białe |
| D. | białych |
białych |
białych |
białych |
| C. | białym |
białym |
białym |
białym |
| B. | białych |
białych |
białych |
białe |
| N. | białymi |
białymi |
białymi |
białymi |
| Ms. | białych |
białych |
białych |
białych |
| W. | biali |
biali |
białe |
białe |
Stopień wyższy
| liczba pojedyncza | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| m1 | m2 | m3 | n1, n2 | ż | |
| M. | bielszy |
bielszy |
bielszy |
bielsze |
bielsza |
| D. | bielszego |
bielszego |
bielszego |
bielszego |
bielszej |
| C. | bielszemu |
bielszemu |
bielszemu |
bielszemu |
bielszej |
| B. | bielszego |
bielszego |
bielszy |
bielsze |
bielszą |
| N. | bielszym |
bielszym |
bielszym |
bielszym |
bielszą |
| Ms. | bielszym |
bielszym |
bielszym |
bielszym |
bielszej |
| liczba mnoga | ||||
|---|---|---|---|---|
| p1 | m1 ndepr | m1 depr | pozostałe | |
| M. | bielsi |
bielsi |
bielsze |
bielsze |
| D. | bielszych |
bielszych |
bielszych |
bielszych |
| C. | bielszym |
bielszym |
bielszym |
bielszym |
| B. | bielszych |
bielszych |
bielszych |
bielsze |
| N. | bielszymi |
bielszymi |
bielszymi |
bielszymi |
| Ms. | bielszych |
bielszych |
bielszych |
bielszych |
2. wąs
Definicja
Kwalifikacja tematyczna
CZŁOWIEK JAKO ISTOTA FIZYCZNA Określenia fizyczności człowieka wygląd
Relacje znaczeniowe
| synonimy: | siwy |
Połączenia
- biała broda, głowa; białe loki, wąsy, włosy
Cytaty
|
Wszyscy patrzyli z szacunkiem na jego białą głowę. A on jakby nie słyszał, nie widział, jeno kroczył przygarbiony, a dziobate oblicze surowe było i nieodgadnione. źródło: KWSJP: Tadeusz Kudliński: Gniew o Szoszannę, 1963 |
|
|
Usiadł wygodnie w ogromnym zielonym fotelu, zsunął okulary i przeciągnął palcem niczym malarz pędzlem po płótnie swe długie białe wąsy. źródło: Internet |
|
|
Ariadna siadając do stołu zdjęła kapelusik i przygładziła włosy. Z pewnego rodzaju czułością Janusz zauważył parę białych włosów nad czołem. źródło: KWSJP: Jarosław Iwaszkiewicz: Sława i chwała, 1962 |
|
|
Mimo białej brody i osiwiałych włosów wyglądał zastanawiająco młodo. źródło: KWSJP: Tadeusz Konwicki: Mała apokalipsa, 1979 |
Odmiana
część mowy: przymiotnik
Stopień równy
| liczba pojedyncza | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| m1 | m2 | m3 | n1, n2 | ż | |
| M. | biały |
biały |
biały |
białe |
biała |
| D. | białego |
białego |
białego |
białego |
białej |
| C. | białemu |
białemu |
białemu |
białemu |
białej |
| B. | białego |
białego |
biały |
białe |
białą |
| N. | białym |
białym |
białym |
białym |
białą |
| Ms. | białym |
białym |
białym |
białym |
białej |
| W. | biały |
biały |
biały |
białe |
biała |
| liczba mnoga | ||||
|---|---|---|---|---|
| p1 | m1 ndepr | m1 depr | pozostałe | |
| M. | biali |
biali |
białe |
białe |
| D. | białych |
białych |
białych |
białych |
| C. | białym |
białym |
białym |
białym |
| B. | białych |
białych |
białych |
białe |
| N. | białymi |
białymi |
białymi |
białymi |
| Ms. | białych |
białych |
białych |
białych |
| W. | biali |
biali |
białe |
białe |
3. twarz
Definicja
Kwalifikacja tematyczna
CZŁOWIEK JAKO ISTOTA FIZYCZNA Określenia fizyczności człowieka wygląd
Relacje znaczeniowe
| synonimy: | bezkrwisty, blady |
Połączenia
- biała twarz; białe usta
- biały z irytacji, z przerażenia, ze strachu, ze zmęczenia
Cytaty
|
[...] odwiedził mnie w hotelu młody chłopak. Bardzo jasne, wielkie oczy na wąziutkiej, białej twarzy pokrytej piegami, tak bladej, tak białej, że prawie jak opłatek przezroczystej. źródło: KWSJP: Józef Czapski: Na nieludzkiej ziemi, 1947 |
|
|
My wszyscy, nasza rodzina, moi bracia i ja, mamy zmęczone, białe twarze. Moja jest najbledsza, odcina się od narzuconego na ramiona czarnego szala babki Sabiny. źródło: KWSJP: Krystyna Kofta: Złodziejka pamięci, 1998 |
|
|
Kapitan rozwinął cukierka i włożył go chłopcu do białych z przerażenia ust. źródło: KWSJP: Barbara Nawrocka: Gęsty las, 1965 |
Odmiana
część mowy: przymiotnik
Stopień równy
| liczba pojedyncza | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| m1 | m2 | m3 | n1, n2 | ż | |
| M. | biały |
biały |
biały |
białe |
biała |
| D. | białego |
białego |
białego |
białego |
białej |
| C. | białemu |
białemu |
białemu |
białemu |
białej |
| B. | białego |
białego |
biały |
białe |
białą |
| N. | białym |
białym |
białym |
białym |
białą |
| Ms. | białym |
białym |
białym |
białym |
białej |
| W. | biały |
biały |
biały |
białe |
biała |
| liczba mnoga | ||||
|---|---|---|---|---|
| p1 | m1 ndepr | m1 depr | pozostałe | |
| M. | biali |
biali |
białe |
białe |
| D. | białych |
białych |
białych |
białych |
| C. | białym |
białym |
białym |
białym |
| B. | białych |
białych |
białych |
białe |
| N. | białymi |
białymi |
białymi |
białymi |
| Ms. | białych |
białych |
białych |
białych |
| W. | biali |
biali |
białe |
białe |
Stopień wyższy
| liczba pojedyncza | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| m1 | m2 | m3 | n1, n2 | ż | |
| M. | bielszy |
bielszy |
bielszy |
bielsze |
bielsza |
| D. | bielszego |
bielszego |
bielszego |
bielszego |
bielszej |
| C. | bielszemu |
bielszemu |
bielszemu |
bielszemu |
bielszej |
| B. | bielszego |
bielszego |
bielszy |
bielsze |
bielszą |
| N. | bielszym |
bielszym |
bielszym |
bielszym |
bielszą |
| Ms. | bielszym |
bielszym |
bielszym |
bielszym |
bielszej |
| liczba mnoga | ||||
|---|---|---|---|---|
| p1 | m1 ndepr | m1 depr | pozostałe | |
| M. | bielsi |
bielsi |
bielsze |
bielsze |
| D. | bielszych |
bielszych |
bielszych |
bielszych |
| C. | bielszym |
bielszym |
bielszym |
bielszym |
| B. | bielszych |
bielszych |
bielszych |
bielsze |
| N. | bielszymi |
bielszymi |
bielszymi |
bielszymi |
| Ms. | bielszych |
bielszych |
bielszych |
bielszych |
4. człowiek
Definicja
Noty o użyciu
Używane często w znaczeniu rzeczownikowym 'biały człowiek'.
Kwalifikacja tematyczna
CZŁOWIEK JAKO ISTOTA FIZYCZNA Określenia fizyczności człowieka wygląd
Relacje znaczeniowe
| synonimy: | białoskóry | |
| sprzeczne: | kolorowy |
Połączenia
- biały chłopiec, człowiek, mężczyzna, pan; łowca, myśliwy; mieszkaniec, osadnik; podróżnik, przybysz, turysta; gangster; muzyk; rasista; biała dziewczyna, kobieta; ludność, społeczność; rasa; białe dziecko
Cytaty
|
Niemal od pierwszej chwili, gdy biały osadnik postawił swą stopę na ziemi Nowego Świata, jego stosunki z Indianami naznaczone były piętnem wrogości, przemocy i gwałtu. źródło: KWSJP: Zbigniew Teplicki: Wielcy Indianie Ameryki Północnej, 1994 |
|
|
Minister Obrony, Joe Modise, zapowiedział, że w ciągu najbliższych czterech lat wiele uwagi poświęcone zostanie składowi etnicznemu armii, tak by proporcje odpowiadały rzeczywistości kraju, w którym biała mniejszość stanowi 10 proc. populacji. źródło: KWSJP: Wojskowe proporcje, Dziennik Polski, 1998-03-04 |
|
|
W domu przy Lyndhurst Terrace zapoznała stadko chińskich dziewcząt z takimi zdobyczami cywilizacji białych ludzi, jak poprawne nalewanie szampana, zapalanie cygara czy inne arkana sztuki podobania się zamożnym dżentelmenom. źródło: KWSJP: Lucjan Wolanowski: Upał i gorączka, 1970 |
|
|
[...] agenci Federalnego Biura Śledczego w Newadzie aresztowali dwóch białych mężczyzn, podejrzanych o planowanie rozprzestrzenienia śmiercionośnej substancji, jaką jest wąglik [...] źródło: KWSJP: Elźbieta Ringer: Zamachowcy z wąglikiem, Dziennik Polski, 1998-02-21 |
|
|
[...] fakt, że ja, biała kobieta, zakochałam się w czarnym mężczyźnie, stawia mnie w piekielnie niezręcznej sytuacji. źródło: KWSJP: Kathryn Johnston Noyes: Drabina Jakubowa, 1969 |
Odmiana
część mowy: przymiotnik
Stopień równy
| liczba pojedyncza | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| m1 | m2 | m3 | n1, n2 | ż | |
| M. | biały |
biały |
biały |
białe |
biała |
| D. | białego |
białego |
białego |
białego |
białej |
| C. | białemu |
białemu |
białemu |
białemu |
białej |
| B. | białego |
białego |
biały |
białe |
białą |
| N. | białym |
białym |
białym |
białym |
białą |
| Ms. | białym |
białym |
białym |
białym |
białej |
| W. | biały |
biały |
biały |
białe |
biała |
| liczba mnoga | ||||
|---|---|---|---|---|
| p1 | m1 ndepr | m1 depr | pozostałe | |
| M. | biali |
biali |
białe |
białe |
| D. | białych |
białych |
białych |
białych |
| C. | białym |
białym |
białym |
białym |
| B. | białych |
białych |
białych |
białe |
| N. | białymi |
białymi |
białymi |
białymi |
| Ms. | białych |
białych |
białych |
białych |
| W. | biali |
biali |
białe |
białe |
5. pieprz
Definicja
Kwalifikacja tematyczna
KATEGORIE FIZYCZNE Cechy i właściwości materii kolory i światło
Połączenia
- biały pieprz; biała kapusta, kiełbasa, papryka; białe wino; białe winogrona
Cytaty
|
- Daj spokój! - Aleksandra uniosła smukły kieliszek z białym winem i stuknęła nim delikatnie w mój kufel. - Za następne dziewięć miesięcy! Za twoją karierę! źródło: NKJP: Grażyna Plebanek: Pudełko ze szpilkami, 2006 |
|
|
[...] całym sekretem greckiej kuchni są aromatyczne przyprawy. To m.in. tymianek, czerwona i biała papryka, pietruszka, seler, czosnek i oregano. źródło: NKJP: (izis): Indyk z kasztanami, Tygodnik Rybnicki, 2006-12-19 |
|
|
Wejścia pilnują umundurowani gruzińscy policjanci, którzy należą chyba do najsympatyczniejszych służb tego typu na całym Kaukazie. Nie mają wiele roboty, powoli zajadają białe winogrona. źródło: NKJP: Anna Żamejć: Odzyskać ćwiartkę życia, Polityka, 2008-11-29 |
Odmiana
część mowy: przymiotnik
Stopień równy
| liczba pojedyncza | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| m1 | m2 | m3 | n1, n2 | ż | |
| M. | biały |
biały |
biały |
białe |
biała |
| D. | białego |
białego |
białego |
białego |
białej |
| C. | białemu |
białemu |
białemu |
białemu |
białej |
| B. | białego |
białego |
biały |
białe |
białą |
| N. | białym |
białym |
białym |
białym |
białą |
| Ms. | białym |
białym |
białym |
białym |
białej |
| W. | biały |
biały |
biały |
białe |
biała |
| liczba mnoga | ||||
|---|---|---|---|---|
| p1 | m1 ndepr | m1 depr | pozostałe | |
| M. | biali |
biali |
białe |
białe |
| D. | białych |
białych |
białych |
białych |
| C. | białym |
białym |
białym |
białym |
| B. | białych |
białych |
białych |
białe |
| N. | białymi |
białymi |
białymi |
białymi |
| Ms. | białych |
białych |
białych |
białych |
| W. | biali |
biali |
białe |
białe |
Stopień wyższy
| liczba pojedyncza | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| m1 | m2 | m3 | n1, n2 | ż | |
| M. | bielszy |
bielszy |
bielszy |
bielsze |
bielsza |
| D. | bielszego |
bielszego |
bielszego |
bielszego |
bielszej |
| C. | bielszemu |
bielszemu |
bielszemu |
bielszemu |
bielszej |
| B. | bielszego |
bielszego |
bielszy |
bielsze |
bielszą |
| N. | bielszym |
bielszym |
bielszym |
bielszym |
bielszą |
| Ms. | bielszym |
bielszym |
bielszym |
bielszym |
bielszej |
| liczba mnoga | ||||
|---|---|---|---|---|
| p1 | m1 ndepr | m1 depr | pozostałe | |
| M. | bielsi |
bielsi |
bielsze |
bielsze |
| D. | bielszych |
bielszych |
bielszych |
bielszych |
| C. | bielszym |
bielszym |
bielszym |
bielszym |
| B. | bielszych |
bielszych |
bielszych |
bielsze |
| N. | bielszymi |
bielszymi |
bielszymi |
bielszymi |
| Ms. | bielszych |
bielszych |
bielszych |
bielszych |
Inne uwagi
Zwykle używane w st. równym