Chronologizacja
Pochodzenie
psł. *rǫka
1.a kończyna
Definicja
Kwalifikacja tematyczna
CZŁOWIEK JAKO ISTOTA FIZYCZNA Budowa i funkcjonowanie ciała ludzkiego części ciała, elementy i substancje składowe
Połączenia
- lewa, prawa; druga ręka; nasze ręce
- jedna ręka; obie ręce; dwiema/dwoma rękoma
- z rękoma na piersi
- ręce i nogi
- łokieć; ruch; kontuzja, obrażenia, złamanie, zwichnięcie ręki; para rąk
- handel, sprzedaż z ręki
- ktoś z dzieckiem/z dziećmi na rękach /na ręku
- ręce bolą
- oprzeć na czymś; podnieść, unieść; skrępować komuś; założyć ręce (do tyłu, na kark, za głowę, za plecy)
- podniesione, rozłożone ręce
- machać, pomachać, zamachać; pokazać, wskazać/wskazywać ręką; podeprzeć się rękami; budować, wybudować własnymi rękami; objąć (kolana), wymachiwać rękoma
- trafić do czyichś rąk; odebrać, otrzymać z czyichś rąk
- siłować się na rękę; brać/wziąć kogoś na ręce
- przepuścić (piłkę) między rękami; pod rękami
- nieść kogoś, nosić kogoś, trzymać kogoś na rękach /na ręku
Cytaty
|
Porusza się jedynie na wózku inwalidzkim, ma porażone mięśnie nóg i rąk, z trudem mówi. źródło: NKJP: Aleksandra Dik: Obrona na piątkę, Nowiny Raciborskie, 2007-07-03 |
|
|
W wyniku zderzenia się pojazdów kierowca malucha doznał obrażeń ciała – rany ciętej głowy i prawej ręki oraz ogólnych potłuczeń [...]. źródło: NKJP: 997, Nowiny Raciborskie, 2008-05-20 |
|
|
Chwyciła go za rękę, nie wyczuwała pulsu. źródło: NKJP: „Korrida” na mazowieckiej wsi, Tygodnik Ciechanowski, 2005-07-19 |
|
|
Myślę, że Polacy będą walczyli, jak równi z równymi - powiedział naszemu reporterowi Czesław Lang, który na starcie pojawił się z ręką w gipsie. źródło: NKJP: R. Nadaj: II etap Tour de Pologne: Płońsk - Olsztyn, Tygodnik Ciechanowski, 2007-09-12 |
|
|
Nie odpowiadają na moje przywitanie nawet machnięciem ręki ani skinieniem głowy. źródło: NKJP: Tomasz Piątek: Pałac Ostrogskich, 2008 |
Odmiana
część mowy: rzeczownik
rodzaj gramatyczny: ż
| liczba pojedyncza | liczba mnoga | ||
|---|---|---|---|
| M. | ręka |
ręce |
|
| D. | ręki |
rąk |
|
| C. | ręce |
rękom |
|
| B. | rękę |
ręce |
|
| N. | ręką |
rękami rękoma |
|
| Ms. | ręce |
rękach ręku |
|
| W. | ręko |
ręce |
Inne uwagi
Forma Ms. ręku, która genetycznie jest formą liczby mnogiej (właściwie: dawnej liczby podwójnej), współcześnie używana jest także w odniesieniu do jednej ręki albo w kontekstach takich, że może się odnosić zarówno do jednej ręki, jak i obu rąk jakiejś osoby, np. matka z dzieckiem na ręku. Zaleca się, aby jej używać tylko bezpośrednio po przyimkach na i w oraz unikać połączeń z liczebnikami i przymiotnikami typu w jednym ręku, w swoim ręku.
1.b dłoń
Definicja
Kwalifikacja tematyczna
CZŁOWIEK JAKO ISTOTA FIZYCZNA Budowa i funkcjonowanie ciała ludzkiego części ciała, elementy i substancje składowe
Relacje znaczeniowe
| synonimy: | dłoń |
Połączenia
- lewa, prawa ręka; brudne; drżące; gołe ręce
- w jednej ręce; obie ręce
- z rękoma na kolanach; pod głową; w kieszeniach
- ręce i ramiona
- palce prawej ręki; dotyk, ruch ręki
- z karabinem; z mikrofonem w ręku
- włożyć, wsunąć ręce do kieszeni; wyjąć ręce z kieszeni
- zasłonić/zasłaniać ręką (usta), rękami (głowę, oczy, twarz)
- dać; dostać do ręki; karmić; wróżyć; wypaść, wyrwać coś komuś z ręki
- trzymać się za ręce
- całować kogoś po rękach; mieć coś, ściskać coś w ręku; nieść coś, trzymać coś w ręce /w ręku /w rękach
Cytaty
|
Jedząc rękoma kuskus ze wspólnej misy, dyskutowali o historii, polityce i sztuce. źródło: NKJP: Manuela Gretkowska: Sceny z życia pozamałżeńskiego, 2003 |
|
|
Pies cały czas merdał ogonem. Po chwili bawiłem się z nim, głaskałem go i szarpałem za sierść, a on szczekał, warczał i lekko łapał zębami rękę, gdy zbyt mocno pociągnąłem za zdrowe ucho. źródło: NKJP: Jarosław Maślanek: Haszyszopenki, 2008 |
|
|
[...] niektórzy kolarze łamią zakaz jazdy bez trzymania przynajmniej jednej ręki na kierownicy [...]. źródło: NKJP: (jak): Jazda z ryzykiem, Nowiny Raciborskie, 2004-07-13 |
|
|
Zdjęła pierścionek z ręki, włożyła go do koperty i odesłała. źródło: NKJP: Jacek Dehnel: Lala, 2008 |
Odmiana
część mowy: rzeczownik
rodzaj gramatyczny: ż
| liczba pojedyncza | liczba mnoga | ||
|---|---|---|---|
| M. | ręka |
ręce |
|
| D. | ręki |
rąk |
|
| C. | ręce |
rękom |
|
| B. | rękę |
ręce |
|
| N. | ręką |
rękami rękoma |
|
| Ms. | ręce |
rękach ręku |
|
| W. | ręko |
ręce |
Inne uwagi
Forma Ms. ręku, która genetycznie jest formą liczby mnogiej (właściwie: dawnej liczby podwójnej), współcześnie używana jest także w odniesieniu do jednej ręki albo w kontekstach takich, że może się odnosić zarówno do jednej ręki, jak i obu rąk jakiejś osoby, np. matka z dzieckiem na ręku. Zaleca się, aby jej używać tylko bezpośrednio po przyimkach na i w oraz unikać połączeń z liczebnikami i przymiotnikami typu w jednym ręku, w swoim ręku.
2. w piłce nożnej
Definicja
Kwalifikacja tematyczna
CODZIENNE ŻYCIE CZŁOWIEKA Sport czynności związane ze sportem
Połączenia
- przypadkowa ręka
- odgwizdać, sygnalizować rękę
- ręka w polu karnym
Cytaty
|
Wprawdzie objęliśmy prowadzenie, lecz później przypadkowa ręka Marka Rawickiego zadecydowała o tym, że Granit zdołał wyrównać. źródło: NKJP: Druga porażka Orawy, Dziennik Polski, 2002-10-23 |
|
|
Trudno mi oceniać sytuację, nie było zbyt dobrze widać w gąszczu zawodników. Być może była ręka - mówił po meczu Broniszewski. źródło: NKJP: (sem): Remisowa partia, Nowiny Raciborskie, 2002-03-20 |
|
|
W 52 min po dosyć przypadkowej ręce obrońcy Hutnika sędzia podyktował rzut karny dla Dunajca [...]. źródło: NKJP: (PAN): Małopolska liga juniorów, Dziennik Polski, 2003-09-22 |
|
|
A swoją drogą to ręka w polu karnym to powinna być ewidentna zasłona lotu piłki w kierunku bramki, a nie takie ręki z przypadku. źródło: Internet: legia.net |
Odmiana
część mowy: rzeczownik
rodzaj gramatyczny: ż
| liczba pojedyncza | liczba mnoga | ||
|---|---|---|---|
| M. | ręka |
ręce |
|
| D. | ręki |
rąk |
|
| C. | ręce |
rękom |
|
| B. | rękę |
ręce |
|
| N. | ręką |
rękami rękoma |
|
| Ms. | ręce |
rękach |
|
| W. | ręko |
ręce |
Inne uwagi
Spotykane użycia form M. lm ręki, D. lm ręk,
3. mistrza
Definicja
Kwalifikacja tematyczna
CODZIENNE ŻYCIE CZŁOWIEKA Praca
Połączenia
- kobieca ręka; fachowe, sprawne ręce
- ręka mistrza
- ręce do pomocy, do pracy
Cytaty
|
Przy pracy konserwatorskiej w związku z powstającym tu przed laty Mauzoleum Walki i Męczeństwa, fachowe ręce z pietyzmem odkrywały każdy znak, każde nazwisko, nierozszyfrowany zapis... źródło: NKJP: Maria Rutkiewicz: Znaki na murze, prasa, 1980 |
|
|
Gospodarstwo ma dobrze utrzymane, choć wyraźny jest brak kobiecej ręki. źródło: NKJP: Krystyna Kamińska: Wizja lokalna, Gazeta Wyborcza, 1993-02-03 |
|
|
Wykute sprawną ręką artysty marmurowe i granitowe postacie doskonale prezentowały się w słońcu i parkowej zieleni. źródło: NKJP: E.Stangrodzka: Tę wystawę cenię sobie najwyżej..., Tygodnik Ciechanowski, 2007-07-09 |
|
|
O wszystkim decyduje ręka mistrza. źródło: NKJP: Brzmienie duszy, Dziennik Polski, 2002-08-02 |
|
|
Z jednej strony obecność tylu turystów stwarza dodatkową siłę kupna. Z drugiej strony emigracja na wielką skalę zmniejsza podaż rąk do pracy [...] źródło: NKJP: W.A.Zbyszewski: Impresje hiszpańskie, Kultura (Paryż), 1964 |
Odmiana
część mowy: rzeczownik
rodzaj gramatyczny: ż
| liczba pojedyncza | liczba mnoga | ||
|---|---|---|---|
| M. | ręka |
ręce |
|
| D. | ręki |
rąk |
|
| C. | ręce |
rękom |
|
| B. | rękę |
ręce |
|
| N. | ręką |
rękami rękoma |
|
| Ms. | ręce |
rękach |
|
| W. | ręko |
ręce |
4. karząca
Definicja
Kwalifikacja tematyczna
CZŁOWIEK W SPOŁECZEŃSTWIE Funkcjonowanie państwa władza państwowa
CZŁOWIEK W SPOŁECZEŃSTWIE Funkcjonowanie państwa urzędy i ich funkcjonowanie
Połączenia
- karząca, sprawiedliwa, surowa ręka
- w ręce policji; w ręku ministra, premiera, prezesa, prezydenta, wojewody; Narodowego Banku Polskiego, samorządu...
- oddać; trafić, wpaść w czyjeś ręce
- skupić coś w ręku; być, spoczywać, znaleźć się/znajdować się w rękach czeskich, francuskich, polskich, rosyjskich...
Cytaty
|
Za tą stymulacją prawną stoi także karcąca ręka państwa, która nałoży na przedsiębiorstwa energetyczne kary pieniężne za niewykonanie ustawy. źródło: NKJP: Sprawozdanie stenograficzne z obrad Sejmu RP z dnia 30.03.2004 |
|
|
W ręku ministra jest departament kadr, decyzje o awansach. W rękach pana prezydenta są nominacje generalskie i obsadzanie najwyższych stanowisk dowódczych w Wojsku Polskim. źródło: NKJP: Sprawozdanie stenograficzne z obrad Sejmu RP z dnia 13.07.2000 |
|
|
Po dramatycznych przetargach i długich rozmowach [...] udało się utrzymać bibliotekę w polskich rękach. Przejął ją wraz z majątkiem i zobowiązaniami powstały w 1964 r. Polski Ośrodek Społeczno-Kulturalny. źródło: NKJP: Regina Wasiak: Biblioteka polska w Londynie, 1988 |
|
|
Losy ubezpieczeń zdrowotnych w Polsce spoczywają w rękach ustawodawcy. źródło: NKJP: Anna Piszcz: Wszystko zależy od ustawodawcy, Gazeta Ubezpieczeniowa, 2004-03-02 |
Odmiana
część mowy: rzeczownik
rodzaj gramatyczny: ż
| liczba pojedyncza | liczba mnoga | ||
|---|---|---|---|
| M. | ręka |
ręce |
|
| D. | ręki |
rąk |
|
| C. | ręce |
rękom |
|
| B. | rękę |
ręce |
|
| N. | ręką |
rękami rękoma |
|
| Ms. | ręce |
rękach ręku |
|
| W. | ręko |
ręce |
Inne uwagi
Zwykle lm
Zaleca się, aby formy M. lm ręku używać tylko bezpośrednio po przyimkach na i w, unikać natomiast połączeń z liczebnikami i przymiotnikami typu w jednym ręku, w polskim ręku.
Składnia
|
+ | ręka | + |
KOGO
|
5. prośba o rękę
Definicja
Noty o użyciu
Zwykle używane do opisania sytuacji z odleglejszej przeszłości.
Kwalifikacja tematyczna
CZŁOWIEK JAKO ISTOTA PSYCHICZNA Relacje międzyludzkie określenia relacji międzyludzkich
Połączenia
- ręka córki
- kandydat, pretendent do ręki
- odmówić/odmawiać ręki
- oferować; odrzucić rękę
- prosić; starać się, ubiegać się, zabiegać o rękę
Cytaty
|
[...] w zalotnej próżności pierwszemu kandydatowi do swojej ręki Jerzemu Ludwikowi z dynastii hanowerskiej nie wybaczyła do końca życia, iż uznał ją kiedyś za brzydulę. źródło: NKJP: Ludwik Stomma: Na zdrowie Pań! , Polityka, 2009-11-21 |
|
|
Po śmierci Alojzego Dziurskiego nie było co wybrzydzać na kandydatów do ręki panien, z których starsze miały nawet wykształcenie zdobyte na pensji [...], ale nie grzeszyły urodą, a w posagu mogły spodziewać się co najwyżej kompletu pościeli i jednego z kilku mebli niesprzedanych na chleb z zagrzybionej kamienicy [...] źródło: NKJP: Joanna Bator: Piaskowa Góra, 2009 |
|
|
Niezwykle romantyczna legenda wiąże się także z krzyżem wystawionym na rozwidleniu dróg w Mieszkowicach. Podobno upamiętnia on miejsce pojedynku dwóch oficerów. Stracili życie, bijąc się o rękę córki barona d’Ungera. źródło: NKJP: Aldona Minorczyk-Cichy: Złowrogie krzyże, Dziennik Zachodni, 2001-03-29 |
|
|
[...] już wcześniej, gdy Anna po raz pierwszy odmówiła mu ręki, zaprzeczył oczywistej prawdzie - twierdził [...], że wina [...] jest po jego stronie, to on nie dość się starał, przestraszył i nadto naciskał Annę. źródło: NKJP: Monika Piątkowska, Nikczemne historie, 2009 |
|
|
Król, zgodnie z postanowieniem, obiecał podarować księciu w zamian za rękę córki swoje królestwo, tytuły, armię i złoto. źródło: NKJP: Monika Rakusa: Baśnie dla Antosia, 2010 |
Odmiana
część mowy: rzeczownik
rodzaj gramatyczny: ż
| liczba pojedyncza | liczba mnoga | ||
|---|---|---|---|
| M. | ręka |
||
| D. | ręki |
||
| C. | ręce |
||
| B. | rękę |
||
| N. | ręką |
||
| Ms. | ręce |
||
| W. | ręko |
Inne uwagi
Tylko lp
Składnia
|
|
+ | ręka | + |
KOGO
|
|
|
+ | ręka | + |
CZYJA
|