UKRYJ ODMIANĘ ROZWIŃ WSZYSTKO DRUKUJ

mówić

Chronologizacja

XIV w., Bor
2 połowa XIV w., Bańk

Pochodzenie

psł. *ml̥viti 'wydawać różne odgłosy: brzęczeć, mruczeć, burczeć (o zwierzętach), krzyczeć, hałasować, szumieć (o ludziach)'

Z pierwotnego znaczenia prasłowiańskiego rozwinęło się 'wydawać (jednostajny) głos, paplać, pleść (bez sensu, bez celu)', a potem 'używając głosu, przekazywać myśli'; wyraz prawdopodobnie pochodzenia dźwiękonaśladowczego (Bor)

1. o miłości

Definicja

używając głosu, wytwarzać ciągi dźwięków, które w danym języku są możliwe do zinterpretowania jako wyrażające określone znaczenia

Kwalifikacja tematyczna

CZŁOWIEK W SPOŁECZEŃSTWIE Język mówienie

Relacje znaczeniowe

	synonimy:	rzec
	sprzeczne:	milczeć

Połączenia

mówić prawdę; kłamstwa; bzdury, głupoty; pacierz; wiersz
mówić głosem (cichym, monotonnym, spokojnym...); szeptem; chórem; wierszem; językiem literackim, pełnymi zdaniami
mówić bez przerwy; bez sensu; bez emocji; bez ogródek
mówić komuś o Bogu, o Chrystusie, o sobie; o chorobie, o miłości, o niebezpieczeństwie, o spotkaniu, o śmierci; mówić o matce, o ojcu, o tobie; o pracy, o uczuciach, o zabijaniu;
mówić pod nosem;
mówić z czułością, z dumą, z gniewem, z goryczą, z ironią, z lekceważeniem, z oburzeniem, z naciskiem, z namysłem, z pasją, z pogardą, z powagą, z przejęciem, z przekąsem, z radością, z sensem, z satysfakcją, z szacunkiem; z akcentem
mówić cicho, głośno; długo, krótko; dużo; łagodnie, spokojnie, powoli; gorączkowo, pośpiesznie, szybko, prędko; wyraźnie; pięknie; przekonywająco; szczerze, wprost; sucho;
z angielska, z rosyjska...;

Cytaty

	Zawsze mówię ci prawdę. źródło: NKJP: Cezary Michalski: Siła odpychania, 2009
	Przecież od pierwszej klasy mówię wiersze na akademiach. Mówiłem je jeszcze wtedy, gdy nie umiałem wymówić „rrrr”. źródło: NKJP: Tomek Tryzna: Idź kochaj i niech ci nie pomoże żadna na ziemi rzecz, 2010
	Słyszał, że dziewczynka mówi coś do babci, a ta jej odpowiada. źródło: NKJP: Mariusz Czubaj: 21:37, 2010
	Ktoś przed chwilą mówił, że samolot podobno zahaczył skrzydłem o drzewo [...]. źródło: NKJP: Teresa Semik: Żal nie utonie we łzach, Dziennik Zachodni, 2010-04-16
	Rodzice mówili mi, żebym starała się wykonywać jak najlepiej to, co robię [...]. źródło: NKJP: (JEG): Niespodziewany awans Agnieszki Sienkiewicz, Gazeta Krakowska, 2006-01-26
	[...] nie zawsze mów, co myślisz, ale zawsze myśl, co mówisz. źródło: NKJP: Paweł WODNIAK: Co miasto ma z Muzeum?!, Gazeta Krakowska, 2003-10-16
	- Nie boimy się! - mówiły chóralnie maturzystki. źródło: NKJP: Konrad Przezdzięk: Ściąg nie było?, 2001-05-09
	Mów szeptem, za stodołą jest posterunek. źródło: NKJP: Andrzej Sapkowski: Narrenturm, 2002

Odmiana

część mowy: czasownik

aspekt: niedokonany

Tryb oznajmujący

Czas teraźniejszy

	liczba pojedyncza	liczba mnoga
1 os.	mówię	mówimy
2 os.	mówisz	mówicie
3 os.	mówi	mówią

Czas przeszły

	liczba pojedyncza			liczba mnoga
	m	ż	n	mo	-mo
1 os.	mówiłem +(e)m mówił	mówiłam +(e)m mówiła	mówiłom +(e)m mówiło	mówiliśmy +(e)śmy mówili	mówiłyśmy +(e)śmy mówiły
2 os.	mówiłeś +(e)ś mówił	mówiłaś +(e)ś mówiła	mówiłoś +(e)ś mówiło	mówiliście +(e)ście mówili	mówiłyście +(e)ście mówiły
3 os.	mówił	mówiła	mówiło	mówili	mówiły

bezosobnik: mówiono

Czas przyszły

	liczba pojedyncza			liczba mnoga
	m	ż	n	mo	-mo
1 os.	będę mówił będę mówić	będę mówiła będę mówić	będę mówiło będę mówić	będziemy mówili będziemy mówić	będziemy mówiły będziemy mówić
2 os.	będziesz mówił będziesz mówić	będziesz mówiła będziesz mówić	będziesz mówiło będziesz mówić	będziecie mówili będziecie mówić	będziecie mówiły będziecie mówić
3 os.	będzie mówił będzie mówić	będzie mówiła będzie mówić	będzie mówiło będzie mówić	będą mówili będą mówić	będą mówiły będą mówić

Tryb rozkazujący

	liczba pojedyncza	liczba mnoga
1 os.		mówmy
2 os.	mów	mówcie

Tryb warunkowy

	liczba pojedyncza			liczba mnoga
	m	ż	n	mo	-mo
1 os.	mówiłbym bym mówił	mówiłabym bym mówiła	mówiłobym bym mówiło	mówilibyśmy byśmy mówili	mówiłybyśmy byśmy mówiły
2 os.	mówiłbyś byś mówił	mówiłabyś byś mówiła	mówiłobyś byś mówiło	mówilibyście byście mówili	mówiłybyście byście mówiły
3 os.	mówiłby by mówił	mówiłaby by mówiła	mówiłoby by mówiło	mówiliby by mówili	mówiłyby by mówiły

bezosobnik: mówiono by

bezokolicznik: mówić

imiesłów przysłówkowy współczesny: mówiąc

gerundium: mówienie

rodzaj gramatyczny: ndk

	liczba pojedyncza	liczba mnoga
M.	mówienie	mówienia
D.	mówienia	mówień
C.	mówieniu	mówieniom
B.	mówienie	mówienia
N.	mówieniem	mówieniami
Ms.	mówieniu	mówieniach
W.	mówienie	mówienia

imiesłów przymiotnikowy czynny: mówiący

	liczba pojedyncza
	m1	m2	m3	n1, n2	ż
	M.	mówiący	mówiący	mówiący	mówiące	mówiąca
D.	mówiącego	mówiącego	mówiącego	mówiącego	mówiącej
C.	mówiącemu	mówiącemu	mówiącemu	mówiącemu	mówiącej
B.	mówiącego	mówiącego	mówiący	mówiące	mówiącą
N.	mówiącym	mówiącym	mówiącym	mówiącym	mówiącą
Ms.	mówiącym	mówiącym	mówiącym	mówiącym	mówiącej

	liczba mnoga
	p1	m1 ndepr	m1 depr	pozostałe
	M.	mówiący	mówiący	mówiące	mówiące
D.	mówiących	mówiących	mówiących	mówiących
C.	mówiącym	mówiącym	mówiącym	mówiącym
B.	mówiących	mówiących	mówiących	mówiące
N.	mówiącymi	mówiącymi	mówiącymi	mówiącymi
Ms.	mówiących	mówiących	mówiących	mówiących

imiesłów przymiotnikowy bierny: mówiony

	liczba pojedyncza
	m1	m2	m3	n1, n2	ż
	M.	mówiony	mówiony	mówiony	mówione	mówiona
D.	mówionego	mówionego	mówionego	mówionego	mówionej
C.	mówionemu	mówionemu	mówionemu	mówionemu	mówionej
B.	mówionego	mówionego	mówiony	mówione	mówioną
N.	mówionym	mówionym	mówionym	mówionym	mówioną
Ms.	mówionym	mówionym	mówionym	mówionym	mówionej

	liczba mnoga
	p1	m1 ndepr	m1 depr	pozostałe
	M.	mówieni	mówieni	mówione	mówione
D.	mówionych	mówionych	mówionych	mówionych
C.	mówionym	mówionym	mówionym	mówionym
B.	mówionych	mówionych	mówionych	mówione
N.	mówionymi	mówionymi	mówionymi	mówionymi
Ms.	mówionych	mówionych	mówionych	mówionych

odpowiednik aspektowy: powiedzieć

Składnia

+	mówić	+	(KOMU) + CO
+	mówić	+	(do KOGO) + CO
+	mówić	+	(KOMU) + o CZYM
+	mówić	+	(do KOGO) + o CZYM
+	mówić	+	(KOMU) + że ZDANIE\|żeby ZDANIE\|ZDANIE PYTAJNOZALEŻNE
+	mówić	+	(do KOGO) + że ZDANIE\|żeby ZDANIE\|ZDANIE PYTAJNOZALEŻNE
+	mówić	+	MOWA WPROST

2. w obcym języku

Definicja

mieć umiejętność porozumiewania się w danym języku

Kwalifikacja tematyczna

CZŁOWIEK W SPOŁECZEŃSTWIE Język języki świata

Połączenia

mówić gwarą
mówić po angielsku, po polsku, po niemiecku... , po śląsku; mówić w obcym języku;
mówić dobrze, płynnie; słabo

Cytaty

	– Babcia i dziadek dobrze mówią gwarą, ale rodzice już trochę mniej [...] źródło: NKJP: mokr: Harry Potter po śląsku, Trybuna Śląska, 2004-03-18
	W ciągu pierwszych kilku tygodni Iwan Mukta nauczył się mówić po polsku. źródło: NKJP: Olga Tokarczuk: Prawiek i inne czasy, 1996
	Dziś o siedemnastej czterdzieści na placu Św. Piotra w Rzymie został postrzelony Jan Paweł II, nasz papież. Jak podał spiker, przerywając program, ujęto zamachowca, który nie mówi po włosku. źródło: NKJP: Krystyna Kofta: Monografia grzechów z dziennika 1978-1989, 2006
	Na tym obiad urwał się na pół godziny, po czym zjawił się inny kelner czy też kierownik sali i zapytał cudzoziemca (Włocha), czy mówi po niemiecku. Włoch odpowiedział, że trochę, kelner wyraził ubolewanie, że on niestety nie mówi w tym języku wcale. źródło: NKJP: Teodor Krzysztof Toeplitz: Mój wybór. Rzeczy mniejsze, 1998

Odmiana

część mowy: czasownik

aspekt: niedokonany

Tryb oznajmujący

Czas teraźniejszy

	liczba pojedyncza	liczba mnoga
1 os.	mówię	mówimy
2 os.	mówisz	mówicie
3 os.	mówi	mówią

Czas przeszły

	liczba pojedyncza			liczba mnoga
	m	ż	n	mo	-mo
1 os.	mówiłem +(e)m mówił	mówiłam +(e)m mówiła	mówiłom +(e)m mówiło	mówiliśmy +(e)śmy mówili	mówiłyśmy +(e)śmy mówiły
2 os.	mówiłeś +(e)ś mówił	mówiłaś +(e)ś mówiła	mówiłoś +(e)ś mówiło	mówiliście +(e)ście mówili	mówiłyście +(e)ście mówiły
3 os.	mówił	mówiła	mówiło	mówili	mówiły

bezosobnik: mówiono

Czas przyszły

	liczba pojedyncza			liczba mnoga
	m	ż	n	mo	-mo
1 os.	będę mówił będę mówić	będę mówiła będę mówić	będę mówiło będę mówić	będziemy mówili będziemy mówić	będziemy mówiły będziemy mówić
2 os.	będziesz mówił będziesz mówić	będziesz mówiła będziesz mówić	będziesz mówiło będziesz mówić	będziecie mówili będziecie mówić	będziecie mówiły będziecie mówić
3 os.	będzie mówił będzie mówić	będzie mówiła będzie mówić	będzie mówiło będzie mówić	będą mówili będą mówić	będą mówiły będą mówić

Tryb rozkazujący

	liczba pojedyncza	liczba mnoga
1 os.		mówmy
2 os.	mów	mówcie

Tryb warunkowy

	liczba pojedyncza			liczba mnoga
	m	ż	n	mo	-mo
1 os.	mówiłbym bym mówił	mówiłabym bym mówiła	mówiłobym bym mówiło	mówilibyśmy byśmy mówili	mówiłybyśmy byśmy mówiły
2 os.	mówiłbyś byś mówił	mówiłabyś byś mówiła	mówiłobyś byś mówiło	mówilibyście byście mówili	mówiłybyście byście mówiły
3 os.	mówiłby by mówił	mówiłaby by mówiła	mówiłoby by mówiło	mówiliby by mówili	mówiłyby by mówiły

bezosobnik: mówiono by

bezokolicznik: mówić

imiesłów przysłówkowy współczesny: mówiąc

gerundium: mówienie

rodzaj gramatyczny: ndk

	liczba pojedyncza	liczba mnoga
M.	mówienie	mówienia
D.	mówienia	mówień
C.	mówieniu	mówieniom
B.	mówienie	mówienia
N.	mówieniem	mówieniami
Ms.	mówieniu	mówieniach
W.	mówienie	mówienia

imiesłów przymiotnikowy czynny: mówiący

	liczba pojedyncza
	m1	m2	m3	n1, n2	ż
	M.	mówiący	mówiący	mówiący	mówiące	mówiąca
D.	mówiącego	mówiącego	mówiącego	mówiącego	mówiącej
C.	mówiącemu	mówiącemu	mówiącemu	mówiącemu	mówiącej
B.	mówiącego	mówiącego	mówiący	mówiące	mówiącą
N.	mówiącym	mówiącym	mówiącym	mówiącym	mówiącą
Ms.	mówiącym	mówiącym	mówiącym	mówiącym	mówiącej

	liczba mnoga
	p1	m1 ndepr	m1 depr	pozostałe
	M.	mówiący	mówiący	mówiące	mówiące
D.	mówiących	mówiących	mówiących	mówiących
C.	mówiącym	mówiącym	mówiącym	mówiącym
B.	mówiących	mówiących	mówiących	mówiące
N.	mówiącymi	mówiącymi	mówiącymi	mówiącymi
Ms.	mówiących	mówiących	mówiących	mówiących

Składnia

	+	mówić	+	w CZYM
	+	mówić	+	JAK

3. z kierownikiem

Definicja

rozmawiać

Kwalifikacja tematyczna

CZŁOWIEK W SPOŁECZEŃSTWIE Język mówienie

Relacje znaczeniowe

synonimy:

gadać, rozmawiać

Połączenia

mówić z mamą, z ojcem, z panem, z panią

Cytaty

	Chciałbym mówić z kierownikiem kliniki. źródło: NKJP: Jacek Dukaj: Czarne oceany, 2001
	Zauważyłem, że im więcej mówię z pielęgniarkami, tym mniej poświęcają mi uwagi. źródło: NKJP: Jerzy Krzysztoń: Obłęd, 1983
	[...] najwięcej chyba mówiliśmy o pogodzie i paryskim klimacie. źródło: NKJP: Jerzy Andrzejewski: Miazga, 1979
	Przecież nie mówię z mamą o sobie, a jednak cały czas rozmawiamy o mnie. źródło: NKJP: Ewa Nowacka: Może nie, może tak, 1976
	Proszę cię, nie mówmy o tym. To nie jest miejsce ani pora. źródło: NKJP: Olga Tokarczuk: Podróż ludzi księgi, 1996

Odmiana

część mowy: czasownik

aspekt: niedokonany

Tryb oznajmujący

Czas teraźniejszy

	liczba pojedyncza	liczba mnoga
1 os.	mówię	mówimy
2 os.	mówisz	mówicie
3 os.	mówi	mówią

Czas przeszły

	liczba pojedyncza			liczba mnoga
	m	ż	n	mo	-mo
1 os.	mówiłem +(e)m mówił	mówiłam +(e)m mówiła	mówiłom +(e)m mówiło	mówiliśmy +(e)śmy mówili	mówiłyśmy +(e)śmy mówiły
2 os.	mówiłeś +(e)ś mówił	mówiłaś +(e)ś mówiła	mówiłoś +(e)ś mówiło	mówiliście +(e)ście mówili	mówiłyście +(e)ście mówiły
3 os.	mówił	mówiła	mówiło	mówili	mówiły

bezosobnik: mówiono

Czas przyszły

	liczba pojedyncza			liczba mnoga
	m	ż	n	mo	-mo
1 os.	będę mówił będę mówić	będę mówiła będę mówić	będę mówiło będę mówić	będziemy mówili będziemy mówić	będziemy mówiły będziemy mówić
2 os.	będziesz mówił będziesz mówić	będziesz mówiła będziesz mówić	będziesz mówiło będziesz mówić	będziecie mówili będziecie mówić	będziecie mówiły będziecie mówić
3 os.	będzie mówił będzie mówić	będzie mówiła będzie mówić	będzie mówiło będzie mówić	będą mówili będą mówić	będą mówiły będą mówić

Tryb rozkazujący

	liczba pojedyncza	liczba mnoga
1 os.		mówmy
2 os.	mów	mówcie

Tryb warunkowy

	liczba pojedyncza			liczba mnoga
	m	ż	n	mo	-mo
1 os.	mówiłbym bym mówił	mówiłabym bym mówiła	mówiłobym bym mówiło	mówilibyśmy byśmy mówili	mówiłybyśmy byśmy mówiły
2 os.	mówiłbyś byś mówił	mówiłabyś byś mówiła	mówiłobyś byś mówiło	mówilibyście byście mówili	mówiłybyście byście mówiły
3 os.	mówiłby by mówił	mówiłaby by mówiła	mówiłoby by mówiło	mówiliby by mówili	mówiłyby by mówiły

bezosobnik: mówiono by

bezokolicznik: mówić

imiesłów przysłówkowy współczesny: mówiąc

gerundium: mówienie

rodzaj gramatyczny: ndk

	liczba pojedyncza	liczba mnoga
M.	mówienie	mówienia
D.	mówienia	mówień
C.	mówieniu	mówieniom
B.	mówienie	mówienia
N.	mówieniem	mówieniami
Ms.	mówieniu	mówieniach
W.	mówienie	mówienia

imiesłów przymiotnikowy czynny: mówiący

	liczba pojedyncza
	m1	m2	m3	n1, n2	ż
	M.	mówiący	mówiący	mówiący	mówiące	mówiąca
D.	mówiącego	mówiącego	mówiącego	mówiącego	mówiącej
C.	mówiącemu	mówiącemu	mówiącemu	mówiącemu	mówiącej
B.	mówiącego	mówiącego	mówiący	mówiące	mówiącą
N.	mówiącym	mówiącym	mówiącym	mówiącym	mówiącą
Ms.	mówiącym	mówiącym	mówiącym	mówiącym	mówiącej

	liczba mnoga
	p1	m1 ndepr	m1 depr	pozostałe
	M.	mówiący	mówiący	mówiące	mówiące
D.	mówiących	mówiących	mówiących	mówiących
C.	mówiącym	mówiącym	mówiącym	mówiącym
B.	mówiących	mówiących	mówiących	mówiące
N.	mówiącymi	mówiącymi	mówiącymi	mówiącymi
Ms.	mówiących	mówiących	mówiących	mówiących

Składnia

mówić

z KIM + (o KIM/CZYM)

4. do kogoś po imieniu

Definicja

zwracać się do jakiejś osoby, używając określonych form

Kwalifikacja tematyczna

CZŁOWIEK W SPOŁECZEŃSTWIE Język mówienie

CZŁOWIEK JAKO ISTOTA PSYCHICZNA Relacje międzyludzkie określenia relacji międzyludzkich

Połączenia

mówić komuś na ty; per pan, per pani, per ty

Cytaty

	Do wszystkich mniej nam znanych mówimy per pan, uważając, że w zwrocie „ty” kryje się jakaś poufałość, nawet lekceważenie. źródło: NKJP: Stanisław Głąbiński: Polityka po amerykańsku, 1996
	[...] raczej mów mu panie hrabio. źródło: NKJP: Michał Komar:O obrotach losów i ciał, 1998
	Proszę, niech Hańdzia nie mówi do mnie pani dziedziczko. źródło: NKJP: Antoni Kroh: Starorzecza, 2010
	- Skoro wybieramy się razem na wycieczkę, mówmy sobie po imieniu, dobrze? - zaproponowała Alicja, [...] źródło: NKJP: Tomasz Mirkowicz: Pielgrzymka do Ziemi Świętej Egiptu, 1999
	Nad ranem Jarek poprosił Ewelinę do tańca, oboje byli trochę podpici, zaczęli sobie mówić na ty. źródło: NKJP: Maria Nurowska: Panny i wdowy: zdrada, 1991
	- Jestem Dainty Biberveldt z Rdestowej Łąki, farmer, hodowca i kupiec. Mów mi Dainty, Geralt. źródło: NKJP: Andrzej Sapkowski: Miecz przeznaczenia, 1992

Odmiana

część mowy: czasownik

aspekt: niedokonany

Tryb oznajmujący

Czas teraźniejszy

	liczba pojedyncza	liczba mnoga
1 os.	mówię	mówimy
2 os.	mówisz	mówicie
3 os.	mówi	mówią

Czas przeszły

	liczba pojedyncza			liczba mnoga
	m	ż	n	mo	-mo
1 os.	mówiłem +(e)m mówił	mówiłam +(e)m mówiła	mówiłom +(e)m mówiło	mówiliśmy +(e)śmy mówili	mówiłyśmy +(e)śmy mówiły
2 os.	mówiłeś +(e)ś mówił	mówiłaś +(e)ś mówiła	mówiłoś +(e)ś mówiło	mówiliście +(e)ście mówili	mówiłyście +(e)ście mówiły
3 os.	mówił	mówiła	mówiło	mówili	mówiły

bezosobnik: mówiono

Czas przyszły

	liczba pojedyncza			liczba mnoga
	m	ż	n	mo	-mo
1 os.	będę mówił będę mówić	będę mówiła będę mówić	będę mówiło będę mówić	będziemy mówili będziemy mówić	będziemy mówiły będziemy mówić
2 os.	będziesz mówił będziesz mówić	będziesz mówiła będziesz mówić	będziesz mówiło będziesz mówić	będziecie mówili będziecie mówić	będziecie mówiły będziecie mówić
3 os.	będzie mówił będzie mówić	będzie mówiła będzie mówić	będzie mówiło będzie mówić	będą mówili będą mówić	będą mówiły będą mówić

Tryb rozkazujący

	liczba pojedyncza	liczba mnoga
1 os.		mówmy
2 os.	mów	mówcie

Tryb warunkowy

	liczba pojedyncza			liczba mnoga
	m	ż	n	mo	-mo
1 os.	mówiłbym bym mówił	mówiłabym bym mówiła	mówiłobym bym mówiło	mówilibyśmy byśmy mówili	mówiłybyśmy byśmy mówiły
2 os.	mówiłbyś byś mówił	mówiłabyś byś mówiła	mówiłobyś byś mówiło	mówilibyście byście mówili	mówiłybyście byście mówiły
3 os.	mówiłby by mówił	mówiłaby by mówiła	mówiłoby by mówiło	mówiliby by mówili	mówiłyby by mówiły

bezosobnik: mówiono by

bezokolicznik: mówić

imiesłów przysłówkowy współczesny: mówiąc

gerundium: mówienie

rodzaj gramatyczny: ndk

	liczba pojedyncza	liczba mnoga
M.	mówienie	mówienia
D.	mówienia	mówień
C.	mówieniu	mówieniom
B.	mówienie	mówienia
N.	mówieniem	mówieniami
Ms.	mówieniu	mówieniach
W.	mówienie	mówienia

imiesłów przymiotnikowy czynny: mówiący

	liczba pojedyncza
	m1	m2	m3	n1, n2	ż
	M.	mówiący	mówiący	mówiący	mówiące	mówiąca
D.	mówiącego	mówiącego	mówiącego	mówiącego	mówiącej
C.	mówiącemu	mówiącemu	mówiącemu	mówiącemu	mówiącej
B.	mówiącego	mówiącego	mówiący	mówiące	mówiącą
N.	mówiącym	mówiącym	mówiącym	mówiącym	mówiącą
Ms.	mówiącym	mówiącym	mówiącym	mówiącym	mówiącej

	liczba mnoga
	p1	m1 ndepr	m1 depr	pozostałe
	M.	mówiący	mówiący	mówiące	mówiące
D.	mówiących	mówiących	mówiących	mówiących
C.	mówiącym	mówiącym	mówiącym	mówiącym
B.	mówiących	mówiących	mówiących	mówiące
N.	mówiącymi	mówiącymi	mówiącymi	mówiącymi
Ms.	mówiących	mówiących	mówiących	mówiących

Składnia

+	mówić	+	KOMU + per KTO
+	mówić	+	do KOGO + per KTO
+	mówić	+	KOMU + KTO
+	mówić	+	do KOGO + KTO
+	mówić	+	KOMU + JAK
+	mówić	+	do KOGO + JAK

5. na kogoś jakoś

Definicja

używać w odniesieniu do kogoś lub czegoś słowa lub słów, które zostaną przytoczone

Kwalifikacja tematyczna

CZŁOWIEK W SPOŁECZEŃSTWIE Język mówienie

Relacje znaczeniowe

	synonimy:	nazywać
	hiperonimy:	określać

Cytaty

- Cześć. Jestem Janek. Wszyscy mówią na mnie Janik.

źródło: NKJP: Ariadna Lewańska: Sonata dla Natalii, 1965

[...] używałem trochę innego języka. U nich „iść pod górę” oznaczało zejście w dół, czarne jagody nazywali borówkami, a na borówki mówili brusznice.

źródło: NKJP: Ryszard Sługocki: Na przekór i na bakier, 2008

Roczne dziecko wypowiada już słowa zupełnie świadomie. Wiele słów tworzy w swoim języku i tak na kotka mówi „miau-miau” , na samochód „brum” [...]

źródło: NKJP: Zdrowie, Życie Warszawy, 28-01-2001

Odmiana

część mowy: czasownik

aspekt: niedokonany

Tryb oznajmujący

Czas teraźniejszy

	liczba pojedyncza	liczba mnoga
1 os.	mówię	mówimy
2 os.	mówisz	mówicie
3 os.	mówi	mówią

Czas przeszły

	liczba pojedyncza			liczba mnoga
	m	ż	n	mo	-mo
1 os.	mówiłem +(e)m mówił	mówiłam +(e)m mówiła	mówiłom +(e)m mówiło	mówiliśmy +(e)śmy mówili	mówiłyśmy +(e)śmy mówiły
2 os.	mówiłeś +(e)ś mówił	mówiłaś +(e)ś mówiła	mówiłoś +(e)ś mówiło	mówiliście +(e)ście mówili	mówiłyście +(e)ście mówiły
3 os.	mówił	mówiła	mówiło	mówili	mówiły

bezosobnik: mówiono

Czas przyszły

	liczba pojedyncza			liczba mnoga
	m	ż	n	mo	-mo
1 os.	będę mówił będę mówić	będę mówiła będę mówić	będę mówiło będę mówić	będziemy mówili będziemy mówić	będziemy mówiły będziemy mówić
2 os.	będziesz mówił będziesz mówić	będziesz mówiła będziesz mówić	będziesz mówiło będziesz mówić	będziecie mówili będziecie mówić	będziecie mówiły będziecie mówić
3 os.	będzie mówił będzie mówić	będzie mówiła będzie mówić	będzie mówiło będzie mówić	będą mówili będą mówić	będą mówiły będą mówić

Tryb rozkazujący

	liczba pojedyncza	liczba mnoga
1 os.		mówmy
2 os.	mów	mówcie

Tryb warunkowy

	liczba pojedyncza			liczba mnoga
	m	ż	n	mo	-mo
1 os.	mówiłbym bym mówił	mówiłabym bym mówiła	mówiłobym bym mówiło	mówilibyśmy byśmy mówili	mówiłybyśmy byśmy mówiły
2 os.	mówiłbyś byś mówił	mówiłabyś byś mówiła	mówiłobyś byś mówiło	mówilibyście byście mówili	mówiłybyście byście mówiły
3 os.	mówiłby by mówił	mówiłaby by mówiła	mówiłoby by mówiło	mówiliby by mówili	mówiłyby by mówiły

bezosobnik: mówiono by

bezokolicznik: mówić

imiesłów przysłówkowy współczesny: mówiąc

gerundium: mówienie

rodzaj gramatyczny: ndk

	liczba pojedyncza	liczba mnoga
M.	mówienie	mówienia
D.	mówienia	mówień
C.	mówieniu	mówieniom
B.	mówienie	mówienia
N.	mówieniem	mówieniami
Ms.	mówieniu	mówieniach
W.	mówienie	mówienia

imiesłów przymiotnikowy czynny: mówiący

	liczba pojedyncza
	m1	m2	m3	n1, n2	ż
	M.	mówiący	mówiący	mówiący	mówiące	mówiąca
D.	mówiącego	mówiącego	mówiącego	mówiącego	mówiącej
C.	mówiącemu	mówiącemu	mówiącemu	mówiącemu	mówiącej
B.	mówiącego	mówiącego	mówiący	mówiące	mówiącą
N.	mówiącym	mówiącym	mówiącym	mówiącym	mówiącą
Ms.	mówiącym	mówiącym	mówiącym	mówiącym	mówiącej

	liczba mnoga
	p1	m1 ndepr	m1 depr	pozostałe
	M.	mówiący	mówiący	mówiące	mówiące
D.	mówiących	mówiących	mówiących	mówiących
C.	mówiącym	mówiącym	mówiącym	mówiącym
B.	mówiących	mówiących	mówiących	mówiące
N.	mówiącymi	mówiącymi	mówiącymi	mówiącymi
Ms.	mówiących	mówiących	mówiących	mówiących

odpowiednik aspektowy: powiedzieć

Składnia

mówić

na KOGO/CO + KTO/CO

6. przysłowie mówi

Definicja

używane do zakomunikowania, że określony tekst lub określona grupa tekstów zawiera treść, która zostaje przytoczona lub scharakteryzowana w dalszej części zdania

Kwalifikacja tematyczna

CZŁOWIEK W SPOŁECZEŃSTWIE Język mówienie

Połączenia

autor, filozof; Biblia, legenda, przysłowie; przepis, ustawa mówi; podania mówią coś/o czymś/że...

Cytaty

	Spektakl mówił o pustce, jaka towarzyszy człowiekowi po odejściu kogoś bliskiego. źródło: NKJP: Magda Jurowicz, Dzień 1. Postindustrialne cuda na kiju, Esensja, 2007-06
	Tischner, myśliciel chrześcijański, mówi nam o znaczeniu wartości chrześcijańskich i o ich miejscu w naszej kulturze. źródło: NKJP: Jerzy Turowicz: Ksiądz profesor, Gazeta Wyborcza, 1992-01-25
	Możliwość czasowego wyłączenia pojazdów z ruchu drogowego w swym założeniu jest działaniem pozytywnym, tylko [...] gdzie ma właściciel, np. rolnik, trzymać ten samochód, skoro przepis mówi: ˝jest obowiązany zapewnić postój tego pojazdu poza drogą publiczną i strefą zamieszkania˝? źródło: NKJP: Sprawozdanie stenograficzne z obrad Sejmu RP z dnia 10.03.2004,
	Romantyczne podania mówią, jakoby Indianie byli potomkami zagubionych plemion izraelskich lub ocalałą resztką ludów zatopionej Atlanty[...] źródło: NKJP: Zbigniew Teplicki: Wielcy Indianie Ameryki Północnej, 1994
	„Prawdziwych przyjaciół poznaje się w biedzie” i chyba to przysłowie mówi wszystko. źródło: NKJP: Internet

Odmiana

część mowy: czasownik

aspekt: niedokonany

Tryb oznajmujący

Czas teraźniejszy

	liczba pojedyncza			liczba mnoga
3 os.	mówi			mówią

Czas przeszły

	liczba pojedyncza			liczba mnoga
	m	ż	n	mo	-mo
3 os.	mówił	mówiła	mówiło	mówili	mówiły

bezosobnik: mówiono

Czas przyszły

	liczba pojedyncza			liczba mnoga
	m	ż	n	mo	-mo
3 os.	będzie mówił będzie mówić	będzie mówiła będzie mówić	będzie mówiło będzie mówić	będą mówili będą mówić	będą mówiły będą mówić

Tryb warunkowy

	liczba pojedyncza			liczba mnoga
	m	ż	n	mo	-mo
3 os.	mówiłby by mówił	mówiłaby by mówiła	mówiłoby by mówiło	mówiliby	mówiłyby by mówiły

bezokolicznik: mówić

imiesłów przysłówkowy współczesny: mówiąc

gerundium: mówienie

rodzaj gramatyczny: ndk

	liczba pojedyncza	liczba mnoga
M.	mówienie	mówienia
D.	mówienia	mówień
C.	mówieniu	mówieniom
B.	mówienie	mówienia
N.	mówieniem	mówieniami
Ms.	mówieniu	mówieniach
W.	mówienie	mówienia

imiesłów przymiotnikowy czynny: mówiący

	liczba pojedyncza
	m1	m2	m3	n1, n2	ż
	M.	mówiący	mówiący	mówiący	mówiące	mówiąca
D.	mówiącego	mówiącego	mówiącego	mówiącego	mówiącej
C.	mówiącemu	mówiącemu	mówiącemu	mówiącemu	mówiącej
B.	mówiącego	mówiącego	mówiący	mówiące	mówiącą
N.	mówiącym	mówiącym	mówiącym	mówiącym	mówiącą
Ms.	mówiącym	mówiącym	mówiącym	mówiącym	mówiącej

	liczba mnoga
	p1	m1 ndepr	m1 depr	pozostałe
	M.	mówiący	mówiący	mówiące	mówiące
D.	mówiących	mówiących	mówiących	mówiących
C.	mówiącym	mówiącym	mówiącym	mówiącym
B.	mówiących	mówiących	mówiących	mówiące
N.	mówiącymi	mówiącymi	mówiącymi	mówiącymi
Ms.	mówiących	mówiących	mówiących	mówiących

Składnia

+	mówić	+	o CZYM + (KOMU)
+	mówić	+	CO
+	mówić	+	że ZDANIE\|ZDANIE PYTAJNOZALEŻNE
+	mówić	+	MOWA WPROST

7. serce mówi

Definicja

wskazywać komuś, jak należy postąpić lub że jakieś zdarzenie nastąpi

Kwalifikacja tematyczna

CZŁOWIEK JAKO ISTOTA PSYCHICZNA Ocena i wartościowanie wola, postawy, nastawienie człowieka wobec świata i życia

Połączenia

intuicja, rozum, serce; coś mówi komuś

Cytaty

	Ten facet był co prawda przystojny i wyglądał na przyzwoitego, ale intuicja mówiła jej, że nie przyszedł z niczym krzepiącym. źródło: NKJP: Zbigniew Górniak: Siostra i byk, 2009
	- Moje serce mówiło mi, że jestem zakochana. źródło: NKJP: Katarzyna Sowula: Fototerapia, 2004
	Było jej bardzo źle, ciężko na duszy, jednocześnie coś jej mówiło, że postąpiła słusznie. źródło: NKJP: Maria Nurowska: Powrót do Lwowa, 2008
	Muszę przyznać, że nie oczekiwałem spotkania z panem w tym miejscu, chociaż przeczucie mi mówiło, że prędzej czy później do spotkania musi dojść. źródło: NKJP: Andrzej Zbych (Andrzej Szypulski, Zbigniew Safjan): Bardzo dużo pajacyków, 1968
	Rozum mówi o tym, jak wygląda ta lub inna prawda, co za nią lub przeciw niej przemawia. źródło: NKJP: Józef Tischner: Świat ludzkiej nadziei : wybór szkiców filozoficznych 1966-1975, 1975

Odmiana

część mowy: czasownik

aspekt: niedokonany

Tryb oznajmujący

Czas teraźniejszy

	liczba pojedyncza			liczba mnoga
3 os.	mówi			mówią

Czas przeszły

	liczba pojedyncza			liczba mnoga
	m	ż	n	mo	-mo
3 os.	mówił	mówiła	mówiło	mówili	mówiły

bezosobnik: mówiono

Czas przyszły

	liczba pojedyncza			liczba mnoga
	m	ż	n	mo	-mo
3 os.	będzie mówił będzie mówić	będzie mówiła będzie mówić	będzie mówiło będzie mówić	będą mówili będą mówić	będą mówiły będą mówić

Tryb warunkowy

	liczba pojedyncza			liczba mnoga
	m	ż	n	mo	-mo
3 os.	mówiłby by mówił	mówiłaby by mówiła	mówiłoby by mówiło	mówiliby	mówiłyby by mówiły

bezokolicznik: mówić

imiesłów przysłówkowy współczesny: mówiąc

gerundium: mówienie

rodzaj gramatyczny: ndk

	liczba pojedyncza	liczba mnoga
M.	mówienie	mówienia
D.	mówienia	mówień
C.	mówieniu	mówieniom
B.	mówienie	mówienia
N.	mówieniem	mówieniami
Ms.	mówieniu	mówieniach
W.	mówienie	mówienia

imiesłów przymiotnikowy czynny: mówiący

	liczba pojedyncza
	m1	m2	m3	n1, n2	ż
	M.	mówiący	mówiący	mówiący	mówiące	mówiąca
D.	mówiącego	mówiącego	mówiącego	mówiącego	mówiącej
C.	mówiącemu	mówiącemu	mówiącemu	mówiącemu	mówiącej
B.	mówiącego	mówiącego	mówiący	mówiące	mówiącą
N.	mówiącym	mówiącym	mówiącym	mówiącym	mówiącą
Ms.	mówiącym	mówiącym	mówiącym	mówiącym	mówiącej

	liczba mnoga
	p1	m1 ndepr	m1 depr	pozostałe
	M.	mówiący	mówiący	mówiące	mówiące
D.	mówiących	mówiących	mówiących	mówiących
C.	mówiącym	mówiącym	mówiącym	mówiącym
B.	mówiących	mówiących	mówiących	mówiące
N.	mówiącymi	mówiącymi	mówiącymi	mówiącymi
Ms.	mówiących	mówiących	mówiących	mówiących

odpowiednik aspektowy: powiedzieć

Składnia

mówić

KOMU + że ZDANIE|ZDANIE PYTAJNOZALEŻNE

8. spojrzenie mówi

Definicja

być znakiem lub informacją, które obserwator może zinterpretować w określony sposób

Kwalifikacja tematyczna

CZŁOWIEK JAKO ISTOTA PSYCHICZNA Stany psychiczne człowieka zachowania emocjonalne

Połączenia

spojrzenie, uśmiech mówi coś, oczy, oddechy mówią coś

Cytaty

	Szermierze walczą w milczeniu, tylko ciężkie przyspieszone oddechy mówią o zmęczeniu. źródło: NKJP: Halina Rudnicka: Uczniowie Spartakusa, 1951
	[...] „sprawiał normalne wrażenie, a tymczasem to jakiś przygłup i pajac”, mówiło spojrzenie spod ciężkich od tuszu rzęs. źródło: NKJP: Witold Horwath: Seans, 1997
	[...] oczy i uśmiech mówiły, że można liczyć na jego poczucie humoru, że jest wesoły i towarzyski, [...] źródło: NKJP: Marta Tomaszewska: Zamach na wyspę, 2001
	Kłamstwo mówi o człowieku tyle samo, ile „szczera prawda”. źródło: NKJP: Krystyna Kofta: Fausta, 2010
	[...] mojemu ojcu przypadł Gołyń, sama nazwa mówi, co to była za ziemia. źródło: NKJP: Teresa Bojarska: Świtanie, przemijanie, 1996
	[... ] półki są pełne książek dziesiątków pisarzy współczesnych, których nazwiska nic mi nie mówią. źródło: NKJP: Ryszard Kapuścinski : Lapidaria IV-VI, 2008

Odmiana

część mowy: czasownik

aspekt: niedokonany

Tryb oznajmujący

Czas teraźniejszy

	liczba pojedyncza			liczba mnoga
3 os.	mówi			mówią

Czas przeszły

	liczba pojedyncza			liczba mnoga
	m	ż	n	mo	-mo
3 os.	mówił	mówiła	mówiło	mówili	mówiły

bezosobnik: mówiono

Czas przyszły

	liczba pojedyncza			liczba mnoga
	m	ż	n	mo	-mo
3 os.	będzie mówił będzie mówić	będzie mówiła będzie mówić	będzie mówiło będzie mówić	będą mówili będą mówić	będą mówiły będą mówić

Tryb warunkowy

	liczba pojedyncza			liczba mnoga
	m	ż	n	mo	-mo
3 os.	mówiłby by mówił	mówiłaby by mówiła	mówiłoby by mówiło	mówiliby	mówiłyby by mówiły

bezokolicznik: mówić

imiesłów przysłówkowy współczesny: mówiąc

gerundium: mówienie

rodzaj gramatyczny: ndk

	liczba pojedyncza	liczba mnoga
M.	mówienie	mówienia
D.	mówienia	mówień
C.	mówieniu	mówieniom
B.	mówienie	mówienia
N.	mówieniem	mówieniami
Ms.	mówieniu	mówieniach
W.	mówienie	mówienia

imiesłów przymiotnikowy czynny: mówiący

	liczba pojedyncza
	m1	m2	m3	n1, n2	ż
	M.	mówiący	mówiący	mówiący	mówiące	mówiąca
D.	mówiącego	mówiącego	mówiącego	mówiącego	mówiącej
C.	mówiącemu	mówiącemu	mówiącemu	mówiącemu	mówiącej
B.	mówiącego	mówiącego	mówiący	mówiące	mówiącą
N.	mówiącym	mówiącym	mówiącym	mówiącym	mówiącą
Ms.	mówiącym	mówiącym	mówiącym	mówiącym	mówiącej

	liczba mnoga
	p1	m1 ndepr	m1 depr	pozostałe
	M.	mówiący	mówiący	mówiące	mówiące
D.	mówiących	mówiących	mówiących	mówiących
C.	mówiącym	mówiącym	mówiącym	mówiącym
B.	mówiących	mówiących	mówiących	mówiące
N.	mówiącymi	mówiącymi	mówiącymi	mówiącymi
Ms.	mówiących	mówiących	mówiących	mówiących

odpowiednik aspektowy: powiedzieć

Składnia

+	mówić	+	o CZYM/KIM
+	mówić	+	CO + (KOMU)
+	mówić	+	że ZDANIE\|ZDANIE PYTAJNOZALEŻNE

9. szaleństwo mówi przez kogoś

Definicja

książk.

ujawniać się w czyichś działaniach

Kwalifikacja tematyczna

CZŁOWIEK JAKO ISTOTA PSYCHICZNA Stany psychiczne człowieka zachowania emocjonalne

Relacje znaczeniowe

synonimy:

przemawiać

Połączenia

mądrość, szaleństwo mówi

Cytaty

Mówi przez niego nie mądrość człowieka, który przeżył wiele rozczarowań, tylko powszednie doświadczenie.

źródło: NKJP: Wojciech Żukrowski: Za kurtyną mroku. Zabawa w chowanego, 1995

Mówił pan, że być może rzeczywiście istnieją chwile natchnienia, kiedy trudno jest powiedzieć, co mówi przez człowieka, który pisze wiersz, [...]

źródło: NKJP: Jarosław Marek Rymkiewicz: Rozmowy polskie w latach 1995-2008, 2009

- Szaleństwo mówi przez twoje usta, synu Tarego!

źródło: NKJP: Zofia Kossak: Przymierze, 1952

Odmiana

część mowy: czasownik

aspekt: niedokonany

Tryb oznajmujący

Czas teraźniejszy

	liczba pojedyncza			liczba mnoga
3 os.	mówi			mówią

Czas przeszły

	liczba pojedyncza			liczba mnoga
	m	ż	n	mo	-mo
3 os.	mówił	mówiła	mówiło	mówili	mówiły

bezosobnik: mówiono

Czas przyszły

	liczba pojedyncza			liczba mnoga
	m	ż	n	mo	-mo
3 os.	będzie mówił będzie mówić	będzie mówiła będzie mówić	będzie mówiło będzie mówić	będą mówili będą mówić	będą mówiły będą mówić

Tryb warunkowy

	liczba pojedyncza			liczba mnoga
	m	ż	n	mo	-mo
3 os.	mówiłby by mówił	mówiłaby by mówiła	mówiłoby by mówiło	mówiliby	mówiłyby by mówiły

bezokolicznik: mówić

imiesłów przysłówkowy współczesny: mówiąc

gerundium: mówienie

rodzaj gramatyczny: ndk

	liczba pojedyncza	liczba mnoga
M.	mówienie	mówienia
D.	mówienia	mówień
C.	mówieniu	mówieniom
B.	mówienie	mówienia
N.	mówieniem	mówieniami
Ms.	mówieniu	mówieniach
W.	mówienie	mówienia

imiesłów przymiotnikowy czynny: mówiący

	liczba pojedyncza
	m1	m2	m3	n1, n2	ż
	M.	mówiący	mówiący	mówiący	mówiące	mówiąca
D.	mówiącego	mówiącego	mówiącego	mówiącego	mówiącej
C.	mówiącemu	mówiącemu	mówiącemu	mówiącemu	mówiącej
B.	mówiącego	mówiącego	mówiący	mówiące	mówiącą
N.	mówiącym	mówiącym	mówiącym	mówiącym	mówiącą
Ms.	mówiącym	mówiącym	mówiącym	mówiącym	mówiącej

	liczba mnoga
	p1	m1 ndepr	m1 depr	pozostałe
	M.	mówiący	mówiący	mówiące	mówiące
D.	mówiących	mówiących	mówiących	mówiących
C.	mówiącym	mówiącym	mówiącym	mówiącym
B.	mówiących	mówiących	mówiących	mówiące
N.	mówiącymi	mówiącymi	mówiącymi	mówiącymi
Ms.	mówiących	mówiących	mówiących	mówiących

Składnia

mówić

przez KOGO/CO

Frazeologizmy

a nie mówiłem
co ja mówię
co tu dużo mówić
coś mówi samo za siebie
czy ja coś mówię
gdzie diabeł mówi dobranoc
jak to mówią
jak mówią
jak się mówi
jak to się zwykło mówić
jak się zwykło mówić
jak to się mówi
krótko mówiąc
ktoś mówi jak do ściany
ktoś mówi jak do słupa
ktoś mówi jednym głosem
ktoś mówi pas
ktoś mówi przez łzy
ktoś mówi różnymi językami
ktoś mówi innymi językami
ktoś mówi odmiennymi językami
ktoś mówi tym samym językiem
ktoś mówi zagadkami
ktoś nie daje się długo prosić
nie trzeba komuś mówić dwa razy
ktoś nie mówi jeszcze ostatniego słowa
ktoś nie mówi ostatniego słowa
ktoś nie mówi złego słowa o kimś/czymś
ktoś przemawia własnym głosem
ktoś mówi własnym głosem
ktoś rzuca słowa na wiatr
ktoś mówi na wiatr
lepiej nie mówić
łatwo powiedzieć
łatwo mówić
mów, co chcesz
mówiąc między nami
mówisz i masz
nawet mi nie mów
nawiasem mówiąc
nie ma o czym mówić
nie mów
nie mówiąc o
ktoś nie daje się długo prosić
nie trzeba komuś mówić dwa razy
prawdę mówiąc
szczerze mówiąc
szkoda słów
szkoda mówić
tak się tylko mówi

Przysłowia

Mówił dziad do obrazu, (a) obraz do niego ani razu
Mówił dziad do obrazu
Mówił dziad do obrazu, (a) obraz ani razu
Mówiły jaskółki, że niedobre są spółki
Nie mów hop, póki nie przeskoczysz
Nie mów hop
Nie mów hop, dopóki nie przeskoczysz
W domu powieszonego nie mówi się o sznurze
W domu wisielca nie mówi się o sznurze

Data ostatniej modyfikacji: 30.01.2016