Chronologizacja
Pochodzenie
psł. *ucho, D. lp *ušese 'narząd słuchu'
Współczesna forma liczby mnogiej uszy jest wtórna - kontynuuje pierwotną postać liczby podwójnej *uši.
1. narząd
Definicja
Kwalifikacja tematyczna
CZŁOWIEK JAKO ISTOTA FIZYCZNA Budowa i funkcjonowanie ciała ludzkiego części ciała, elementy i substancje składowe
CZŁOWIEK JAKO ISTOTA FIZYCZNA Budowa i funkcjonowanie ciała ludzkiego zmysły
CZŁOWIEK I PRZYRODA Świat zwierząt budowa i funkcjonowanie organizmów zwierzęcych
Relacje znaczeniowe
| hiperonimy: | narząd |
Połączenia
- ludzkie; lewe, prawe; chore ucho
- bębenek; operacja; przedmuchiwanie, świecowanie, woskowanie; ból, choroba, stan zapalny, zapalenie ucha
- patyczki, stopery, waciki, zatyczki do uszu
- kłopoty, problemy z uszami
- chory, głuchy, niedosłyszący, słyszący na jedno ucho
- ucho boli
- chorować, nie słyszeć, ogłuchnąć na jedno ucho; huknąć, krzyknąć, ryknąć, syczeć w ucho
- prosto w ucho; wprost w ucho
Cytaty
|
Aby nie uznać jego roszczeń odszkodowawczych, ci z ZOZ [...] powołują się na starą historię choroby, chcąc wykazać, że nie słyszy, bo chorował na to ucho od dawna. źródło: NKJP: Martwe ucho, Super Nowości, 1999 |
|
|
Przy niedrożności nosa często dochodzi do zapalenia uszu zarówno z powodu istniejącej alergii, jak i wtórnie nakładającej się infekcji bakteryjnej lub wirusowej oraz blokady ujścia trąbek słuchowych do gardła. źródło: NKJP: Danuta Myłek: Alergie, 2001 |
|
|
Fala uderzeniowa działa ujemnie przede wszystkim na tak czuły organ, jakim jest ucho, ale wpływa również ujemnie na czynność płuc, powoduje ból głowy, szybkie zmęczenie itp. objawy. źródło: NKJP: Przegląd Wojsk Lądowych, 1962 |
|
|
Przez pół roku chodziłam prywatnie do neurologa z potwornymi bólami głowy i szumem w uszach. źródło: NKJP: Nakłucie zazdrości, Dziennik Polski , 2001-04-13 |
Odmiana
część mowy: rzeczownik
rodzaj gramatyczny: n1
| liczba pojedyncza | liczba mnoga | ||
|---|---|---|---|
| M. | ucho |
uszy |
|
| D. | ucha |
uszu rzadziej uszów |
|
| C. | uchu |
uszom |
|
| B. | ucho |
uszy |
|
| N. | uchem |
uszami uszyma |
|
| Ms. | uchu |
uszach |
|
| W. | ucho |
uszy |
2. małżowina
Definicja
Kwalifikacja tematyczna
CZŁOWIEK JAKO ISTOTA FIZYCZNA Budowa i funkcjonowanie ciała ludzkiego części ciała, elementy i substancje składowe
CZŁOWIEK I PRZYRODA Świat zwierząt budowa i funkcjonowanie organizmów zwierzęcych
Relacje znaczeniowe
| synonimy: | małżowina |
Połączenia
- lewe, prawe ucho; duże, małe, wielkie; odstające, przylegające, szpiczaste uszy
- oko i ucho; nos i uszy, oczy i uszy
- w pępku i w uszach
- czubki, koniuszki, płatki; kształt; para uszu
- długość za ucho
- dziurki; kolczyki w uszach
- coś sięga uszu
- przykładać, przyłożyć, przystawić, przysunąć, przytknąć/przytykać, zbliżyć ucho do czegoś; osłaniać ucho (dłonią); odmrozić; przekłuwać uszy
- przyłożyć (dłonie) do uszu
- przekrzywić coś, zsunąć coś na ucho; dać komuś, dostać (pięścią); pocałować w ucho; chwycić, pociągnąć, prowadzić, targać, wytargać; odgarnąć, założyć (włosy); zatknąć coś za ucho
Cytaty
|
Na obozie sportowo-narciarskim w Zakopanem zapalczywy instruktor wyszarpał za ucho chłopca, który przewrócił na stoku dziewczynkę. Ucho nie zostało uszkodzone, jednak rodzice obozowicza złożyli skargę do Kuratorium Oświaty w Krakowie. źródło: NKJP: (MM): Zapalczywy instruktor, Dziennik Polski, 2001-02-20 |
|
|
Włosy odgarnął za ucho. źródło: NKJP: Witold Horwath: Ultra Montana, 2005 |
|
|
Oznakowania każdej sztuki bydła dokonuje się poprzez założenie po jednym, identycznym kolczyku na każde ucho zwierzęcia. źródło: NKJP: Rozporządzenie w sprawie oznakowania bydła, paszportów bydła, prowadzenia rejestru bydła i księgi rejestracji stada bydła, Dziennik Ustaw, 2002 |
|
|
Na koniec na szybie balkonu technik kryminalistyczny znajduje kolejny świeży odcisk. To prawdopodobnie ślad ucha sprawcy - teraz już mniej więcej wiadomo, jakiego był wzrostu. źródło: NKJP: Łowcy śladów, Dziennik Polski, 2001-02-24 |
|
|
Toteż gdy nadeszła pora wejścia do kriokomory, przebrałam się natychmiast i w szortach, podkoszulku bez rękawów, wełnianych podkolanówkach, drewniakach, rękawicach, opasce na uszy i w maseczce na twarzy ustawiłam się w kolejce do lekarza, który zmierzył mi ciśnienie. źródło: NKJP: Towarzystwo kroków, Dziennik Polski, 2002-04-12 |
Odmiana
część mowy: rzeczownik
rodzaj gramatyczny: n1
| liczba pojedyncza | liczba mnoga | ||
|---|---|---|---|
| M. | ucho |
uszy |
|
| D. | ucha |
uszu rzadziej uszów |
|
| C. | uchu |
uszom |
|
| B. | ucho |
uszy |
|
| N. | uchem |
uszami uszyma |
|
| Ms. | uchu |
uszach |
|
| W. | ucho |
uszy |
3. słuch
Definicja
Kwalifikacja tematyczna
CZŁOWIEK JAKO ISTOTA FIZYCZNA Budowa i funkcjonowanie ciała ludzkiego zmysły
Połączenia
- czułe, dobre, doświadczone, wprawne, wyczulone, niezłe; muzykalne ucho
- uczta dla uszu
- ucho wyłapuje, wyłowiło
- natężać ucho
Cytaty
|
Natężając ucho wyłapałem tylko pewne zdania. źródło: NKJP: Zaczarowany dorożkarz, Dziennik Polski, 2000-10-20 |
|
|
Trzeba mieć niezłe ucho, żeby wychwycić cichutki szum. źródło: NKJP: Pogromca drapieżców, Dziennik Polski, 2003-06-21 |
|
|
Kilka lat temu patrol żandarmerii zatrzymał się na parkingu autostrady obok auta wypchanego bagażem i podróżnymi. Jeden z żandarmów miał czułe ucho; na dachu samochodu stał przywiązany sznurami dziecinny wózek i dochodziło stamtąd kwilenie. źródło: NKJP: Francuski notes: Czarna sobota, Dziennik Polski, 2000-07-29 |
|
|
Choć dla wielu ludzi obdarzonych wrażliwym uchem czarna ebonitowa płyta analogowa pozostanie synonimem naturalnego brzmienia, to nie ulega jednak wątpliwości, że przyszłość należy do zapisu cyfrowego. źródło: NKJP: Artur Włodarski: Elektronika, Gazeta Wyborcza, 1995-10-13 |
Odmiana
część mowy: rzeczownik
rodzaj gramatyczny: n1
| liczba pojedyncza | liczba mnoga | ||
|---|---|---|---|
| M. | ucho |
uszy |
|
| D. | ucha |
uszu rzadziej uszów |
|
| C. | uchu |
uszom |
|
| B. | ucho |
uszy |
|
| N. | uchem |
uszami uszyma |
|
| Ms. | uchu |
uszach |
|
| W. | ucho |
uszy |
Inne uwagi
Zwykle lp
4. osoba
Definicja
Kwalifikacja tematyczna
CZŁOWIEK JAKO ISTOTA FIZYCZNA Budowa i funkcjonowanie ciała ludzkiego zmysły
CZŁOWIEK W SPOŁECZEŃSTWIE Zasady współżycia społecznego zachowania i wyrażenia nieakceptowane społecznie
Połączenia
- przychylne, przyjazne, wierne ucho; niepowołane, nieproszone uszy
Cytaty
|
Na wszelki jednak wypadek trzeba dokładnie wiedzieć, jakie są interesy tych, którzy znaczą więcej w NATO - i dbać o to, żeby nasze priorytety były z nimi zgodne. Wtedy łatwo nam będzie znaleźć przyjazne ucho, gotowe nas wysłuchać i decydentów, którzy uwzględnią nasze postulaty. źródło: NKJP: Spokojnie, ale czujnie, Dziennik Polski, 1999-03-19 |
|
|
Mam więc w piekarni swą wtyczkę [...]. Ucho samo do mnie przychodzi i wlewamy sobie razem do gardła kawcię [...]. źródło: NKJP: Jarosław Abramow-Newerly: Młyn w piekarni, 2002 |
|
|
Tubalny mógł mnie wziąć za ucho naczelnika! źródło: NKJP: Jerzy Stawiński: Piszczyk, 1997 |
|
|
[...] powróćmy jeszcze na chwilę do pani Lou. Była dla kochanków źródłem natchnienia i powiernicą, przychylnym uchem, oddaną towarzyszką miłosnych i naukowych przygód [...]. źródło: NKJP: Wojciech Żukrowski: Za kurtyną mroku. Zabawa w chowanego, 1995 |
|
|
Wywożono ich z Jaworzna trójkami. W każdej było „ucho” - więzień, którego zadaniem było uważne słuchanie i przekazywanie zdobytych informacji do UB. źródło: NKJP: To robili fachowcy..., Dziennik Polski, 2002-06-21 |
Odmiana
część mowy: rzeczownik
rodzaj gramatyczny: n1
| liczba pojedyncza | liczba mnoga | ||
|---|---|---|---|
| M. | ucho |
uszy |
|
| D. | ucha |
uszu rzadziej uszów |
|
| C. | uchu |
uszom |
|
| B. | ucho |
uszy |
|
| N. | uchem |
uszami uszyma |
|
| Ms. | uchu |
uszach |
|
| W. | ucho |
uszy |
5. przy czapce
Definicja
Kwalifikacja tematyczna
CODZIENNE ŻYCIE CZŁOWIEKA Ubranie rodzaje i części ubrań
Relacje znaczeniowe
| synonimy: | nausznik |
Połączenia
- czapka z uszami
- uszy podpinane do góry; wykończone kożuszkiem
Cytaty
|
Część populacji Rosjan uważa, że noszenie czapki z uszami opuszczonymi do dołu nie jest dostatecznie męskie, dlatego też stereotypowy portret śmieciarza lub gospodarza domu sprzątającego podwórko przedstawia go zwykle w czapce uszance z rozwiązanymi bezładnie klapami, z których jedna skierowana jest ku górze a druga zwisa ku dołowi. źródło: NKJP: Electron: Uszanka, Wikipedia.pl, 2009-05-19 |
|
|
Gadałam wesoło i serdecznie, a on siedział nieruchomo, w walonkach przyszytych do wacianych portek, w fufajce i z czapką z uszami w rękach. źródło: NKJP: Monika Żeromska: ON TAM JEST, Gazeta Wyborcza, 1994-06-21 |
|
|
Modna i ciepła czapka z długimi uszami! Uszy, dzięki wszytym weń rzepom, zapinają się pod szyją, a wtedy wiatr i mróz nam nie straszne. źródło: Internet |
|
|
Czapka ocieplana uszatka: możliwość podpięcia uszów do góry oraz pod brodę, wykonana z polaru, [...] uszy oraz przód czapki pokryte miękkim kożuszkiem, idealnie sprawdza się na mroźne, zimowe dni. źródło: Internet |
|
|
Blizzard PILOT to doskonały kask narciarsko-snowboardowy z miękkimi uszami. W tym modelu poczujesz się naprawdę komfortowo, pewnie i bezpiecznie podczas „białego szaleństwa”. źródło: Internet |
Odmiana
część mowy: rzeczownik
rodzaj gramatyczny: n1
| liczba pojedyncza | liczba mnoga | ||
|---|---|---|---|
| M. | ucho |
uszy |
|
| D. | ucha |
uszu rzadziej uszów |
|
| C. | uchu |
uszom |
|
| B. | ucho |
uszy |
|
| N. | uchem |
uszami |
|
| Ms. | uchu |
uszach |
|
| W. | ucho |
uszy |
6. uchwyt
Definicja
Kwalifikacja tematyczna
KATEGORIE FIZYCZNE Cechy i właściwości materii kształty i figury
CODZIENNE ŻYCIE CZŁOWIEKA Jedzenie i jego przygotowanie miejsca, osoby, przedmioty, sytuacje związane z jedzeniem
Połączenia
- ucho garnka, torby
- ucho od dzbana, od filiżanki, od garnka, od kubka, od rondla...; od torby
- dzbanek, garnek, garnuszek, kubek, miseczka, sosjerka... bez ucha
- dzbanek, garnek, garnuszek, puchar... z (naderwanym, oderwanym, urwanym...) uchem
- ucho się urwało
Cytaty
|
[...] kiedyś na ogrodzie wykopałem stary, metalowy, zardzewiały dzbanek z uchem. źródło: NKJP: Rozmawiała A. Skolarska: Wykopaliska w naszym regionie, Czas Ostrzeszowski, 2006 |
|
|
Inne wczorajsze znaleziska to niewielki fragment naczynia XIX-wiecznego [...], kawałek glinianego naczynia z XIII w., kawałek ucha garnka z XV lub XVI w., fragment naczynia z XVII w. z charakterystyczną jasnozieloną polewą. źródło: NKJP: Fragmenty z polewą, Dziennik Polski, 2003-07-08 |
|
|
Wysoki garnek z uchami (średnica naczynia nie może być mniejsza niż długość schabu) napełnić do 1/3 wysokości wodą. źródło: NKJP: Przyjęcia, Kuchnia, 1999 |
|
|
[...] schwyciła za ucho torby, ale przegięło ją, gdy zarzucała na ramię. źródło: NKJP: Witold Horwath: Seans, 1997 |
|
|
Obecnie prawie każdy samochód wyposażony jest w ucho holownicze. źródło: NKJP: MYS: Na hol!, Dziennik Polski, 2002-07-22 |
Odmiana
część mowy: rzeczownik
rodzaj gramatyczny: n2
| liczba pojedyncza | liczba mnoga | ||
|---|---|---|---|
| M. | ucho |
ucha |
|
| D. | ucha |
uch |
|
| C. | uchu |
uchom |
|
| B. | ucho |
ucha |
|
| N. | uchem |
uchami |
|
| Ms. | uchu |
uchach |
|
| W. | ucho |
ucha |
Składnia
|
+ | ucho | + |
CZEGO
|
7. igły
Definicja
Kwalifikacja tematyczna
CODZIENNE ŻYCIE CZŁOWIEKA Praca materiały i narzędzia pracy
Połączenia
- ucho igły
- igła z uchem
Cytaty
|
Nić jest nawlekana na ucho igły chirurgicznej bądź w nią fabrycznie wtapiana. źródło: NKJP: VolkovBot: Szew (chirurgia), Wikipedia.pl, 2009-06-11 |
|
|
Producenci igieł z Holandii wynaleźli nową igłę stalową z całkowicie zamkniętym uchem w XV wieku. źródło: Internet |
|
|
Jeżeli długo i bezskutecznie walczysz z nitką, której nie możesz przewlec przez ucho igły, spryskaj koniuszek nici odrobiną lakieru do włosów, a wtedy skończą się twoje kłopoty. źródło: Internet |
|
|
Powszechnie znany był zwyczaj lania wosku lub cyny, które roztapiano w rondelku, a następnie rozgrzane przelewano przez ucho dużego klucza do podstawionego naczynia z zimną wodą. źródło: NKJP: G. Czerwińska: Kalendarz polski: Andrzejki, Katarzynki..., Tygodnik Ciechanowski, 2002-12-05 |
Odmiana
część mowy: rzeczownik
rodzaj gramatyczny: n2
| liczba pojedyncza | liczba mnoga | ||
|---|---|---|---|
| M. | ucho |
ucha |
|
| D. | ucha |
uch |
|
| C. | uchu |
uchom |
|
| B. | ucho |
ucha |
|
| N. | uchem |
uchami |
|
| Ms. | uchu |
uchach |
|
| W. | ucho |
ucha |
8. w fortyfikacji
Definicja
Kwalifikacja tematyczna
CZŁOWIEK I TECHNIKA Budownictwo części budowli
Relacje znaczeniowe
| synonimy: | orylion |
Cytaty
|
Zdjęcie prezentuje jedyny widoczny fragment charakterystycznego ucha i części nawisu nad strzelnicą [...]. źródło: Internet |
|
|
Strzelnica przeciwrykoszetowa od strony nieprzyjaciela jest chroniona uchem przykrytym stropem. źródło: Internet |
|
|
Fortyfikacje te składały się oprócz umocnień stałych z mocno rozbudowanych przeszkód ziemnych [...]. Ich strzelnice osłonięto od czoła żelbetonowymi uszami [...]. źródło: Internet |
|
|
Wznoszone zgodnie z zasadami (kanonami) tej szkoły bastiony były stosunkowo małe, miały barki prostopadłe do kurtyn oraz rozwarte kąty bastionowe. Bardzo często budowano je z tak zwanym cofniętym barkiem i uszami (orylonami). źródło: NKJP: Ryszard Henryk Bochenek: Twierdza Jasna Góra, 1997 |
Odmiana
część mowy: rzeczownik
rodzaj gramatyczny: n1
| liczba pojedyncza | liczba mnoga | ||
|---|---|---|---|
| M. | ucho |
uszy |
|
| D. | ucha |
uszu uszów |
|
| C. | uchu |
uszom |
|
| B. | ucho |
uszy |
|
| N. | uchem |
uszami |
|
| Ms. | uchu |
uszach |
|
| W. | ucho |
uszy |
9. pieróg
Definicja
Kwalifikacja tematyczna
CODZIENNE ŻYCIE CZŁOWIEKA Jedzenie i jego przygotowanie rodzaje pokarmu/potraw i ich cechy
Relacje znaczeniowe
| synonimy: | uszko |
Połączenia
- barszcz z uszami
Cytaty
|
Zamówienia można składać do 20 grudnia, odbiór osobiście. Karp w galarecie (135 g) - 8 zł, [...] uszy z grzybami (1kg) - 25 zł, ryba po grecku (200 g) - 7 zł... źródło: Internet |
|
|
Na stole pojawia się śledzik, potem barszcz z uszami, jakiś kotlet, a na koniec, jeśli ktoś sobie życzy, kieliszek czystej, zimnej wódki. źródło: NKJP: Marta Bosak: Koalicje przy stoliku, Gazeta Krakowska, 2004-02-07 |
|
|
Moje chłopaki też uwielbiają, i jedzą te uszy całe Święta, jak lepiłam to mąż zaglądał [...]. źródło: Internet |
|
|
Będzie kapuśniak, fasola, barszcz z uszami, kompot z suszonych owoców, zupa rybna, żur i oczywiście makowce, orzechy, owoce. źródło: NKJP: Siła tradycji: Dziennik Polski, 2000-12-23 |
Odmiana
część mowy: rzeczownik
rodzaj gramatyczny: n1
| liczba pojedyncza | liczba mnoga | ||
|---|---|---|---|
| M. | ucho |
uszy |
|
| D. | ucha |
uszów |
|
| C. | uchu |
uszom |
|
| B. | ucho |
uszy |
|
| N. | uchem |
uszami |
|
| Ms. | uchu |
uszach |
|
| W. | ucho |
uszy |